محکم و متشابه در قرآن (تک گفتار های موضوعی)

یکی از مباحث مهم و بحث‌برانگیز در قرآن، مسئله‌ی آیات «محکم» و آیات «متشابه» است که در آیه‌ی هفتم سوره‌ی آل عمران از آن یاد شده است. شهید بهشتی در تفسیر و توضیح این آیه، رویکردی اتخاذ کرده که با مشی کلی او در زمینه‌ی چگونگی فهم و درک قرآن سازگاری دارد.
ابتدا به انتخاب واژگان فارسی مناسب برای این دو اصطلاح دست می‌زند و مقابل واژه‌ی «محکم» از «استوار» و در مقابل واژه‌ی «متشابه» از «همانند» استفاده می‌کند. سپس به مباحثی که توسط مفسران و قرآن‌شناسان دیگر در این زمینه و برای حل معضل شناسایی آیات محکم از آیات متشابه مطرح کرده‌اند می‌پردازد. در گام بعد، با استفاده از مضمون خود این آیه و با توجه به سیاق آیات قبل و بعد از آن و نیز با توجه به دیدگاه کلی خود درباره‌ی اصالت و اولویت حفظ خاصیت هدایتگری قرآن، مخاطبان خود را به ضرورت پرهیز از مباحثات و مناقشات بی‌نتیجه و بی‌پایان توجه می‌دهد؛ مناقشات علمی‌ای که باعث می‌شود اصول روشن قرآن فروگذاشته شود و به‌جای آن، مباحث آکنده از شبهات نافرجام رایج شود. وی سپس به نسبی‌بودن تشابه در آیات متشابه اشاره دارد و بر کم‌بودن تعداد آیاتی که یکسره متشابه باشند تأکید می‌کند. سرانجام، در توضیح علت وجود آیات متشابه سخن می‌گوید و آن را طبیعت زبان بشری می‌داند؛ زبانی که آیات قرآنی، خواه‌ناخواه، در محدودیت‌های آن محصور است. در همین راستا، به موقعیت‌مندبودن آیات و احکامی که به امور اجتماعی مربوط می‌شوند اشاره می‌کند و با استفاده از نمونه‌ی بحث زکات و خمس، درباره‌ی چگونگی تأثیر عواملی مانند زمان و مکان در فهم دستورات وحیانی توضیح می‌دهد.