معرفی کتاب: همچون در یک آینه

کتابی است شامل مجموعه مقالات پرویز جاهد، منتقد سینمایی کشورمان. جاهد می‌نویسد: مطالعه‌ی سینمای ایران و بررسی تحولات آن از منظر تاریخی و زیبایی‌شناسی، همواره از دغدغه‌های اصلی و حرفه‌ای من بوده و هست. این مطالعه و بررسی فقط شامل جریان‌ها، ژانرها، سبک‌ها و گرایش‌های اصلی موجود در سینمای ایران نبوده، بلکه رویکردها و نگاه‌های فردی‌تر، مستقل‌تر و حاشیه‌ای‌تر در سینمای ایران را نیز در بر گرفته است. کتاب حاضر گزیده‌ای از مقاله‌ها، نقدها و نوشته‌های من درباره‌ی گذشته و امروز سینمای ایران است که در طی بیست سال گذشته نوشته‌ام و به‌طور پراکنده در نشریات و سایت‌های مختلف منتشر شده و اینک یکجا منتشر می‌شود. انگیزه‌ اصلی من از انتشار دوباره‌ی آن‌ها به این خاطر است که خیلی از این مطالب، دیگر در دسترس علاقه‌مندان مباحث مربوط به سینمای ایران نیست و حالا کسانی که مایل‌اند می‌توانند آن‌ها را یکجا مطالعه کنند. کتاب در دو فصل کلی است: دیروز و امروز سینمای ایران. تمرکز من در فصل اول، بیشتر بر جریان موج نوی سینمای ایران و چهره‌های شاخص آن مثل ابراهیم گلستان، فرخ غفاری، فریدون رهنما، بهرام بیضایی، داریوش مهرجویی، پرویز کیمیاوی، ناصر تقوایی و سهراب شهید ثالث بوده و در فصل دوم که به نقد فیلم‌ها، فیلمسازان و جریان‌های سینمای پس از انقلاب ایران مربوط است، عمدتاً روی فیلمسازان مستقل با گرایش‌های هنری که خارج از بدنه‌ی اصلی و تجاری سینما، فیلم‌هایشان را ساخته‌اند متمرکز شده‌ام. امیدوارم انتشار این مجموعه بتواند به تداوم بحث‌های جدی و نظری در زمینه‌ی نقد و مطالعات سینمایی مربوط به سینمای ایران کمک کند.

قسمتی از کتاب همچون در یک آینه:

ابراهیم گلستان بدون شک از پیشگامان ادبیات و سینمای مدرن ایران است. پیشرو بودن گلستان در بسیاری از زمینه‌ها، از داستان‌نویسی گرفته تا ترجمه آثار ادبی و ساختن فیلم‌های مستند است. فیلم‌های داستانی مدرن و جسورانه، به او موقعیت ممتازی در ادبیات و سینمای ایران بخشیده، اگر چه مخالفانش سعی کرده‌اند و می‌کنند که در واکنش به نقدهای تند و تیز و صراحت کلام او، نه‌تنها این جایگاه را زیر سؤال برده، بلکه ارزش فیلم‌ها و داستان‌های او را نیز انکار کنند، اما به گمان من گلستان با ساختن فیلم‌های مستند از قبیل یک آتش، موج، مرجان و خارا، گنجینه‌های گوهر، تپه‌های مارلیک و فیلم داستانی خشت و آینه، گامی بزرگ در ایجاد سنگ بنای سینمای هنری، مدرن و روشنفکرانه در ایران برداشته است. در این میان خشت و آینه، اثری منحصربه‌فرد از نظر سبک تصویری و روایت در سینمای ایران است. این فیلم در دوره‌ای ساخته شده که سینمای ایران در گرداب فیلم‌های سطحی و عامه‌پسند ایرانی تحت عنوان فیلمفارسی غرق است و هیچ زمینه‌ای برای تولید آثار متفاوت و ارزشمند هنری وجود ندارد. در واقع با فیلم‌هایی مثل خشت و آینه، شب قوزی (فرخ غفاری) و سیاوش در تخت جمشید (فریدون رهنما) بود که سینمای روشنفکری و مدرن در ایران زاده شد و به‌عنوان سینمایی آلترناتیو در برابر فیلمفارسی و جریان غالب سینمایی در ایران عرض اندام کرد. از میان این چند فیلم، خشت و آینه از نظر پرداخت سینمایی، اثر کامل‌تر و برجسته‌تری است. گلستان در خشت و آینه، با پرهیز آگاهانه از قواعد داستان‌گویی کلاسیک و توسل به شیوه مدرن روایت‌گری، از سطح ظاهری یک ملودرام ساده با مؤلفه‌های آشنای یک زن، یک مرد و یک بچه فراتر رفته و به دنیای پیچیده فلسفی و چند لایه سینمای مدرن گام نهاده است. بااین‌حال خشت و‌ آینه فیلمی بود که در دوره خود نه‌تنها مورد پسند تماشاگر عامه ایرانی قرار نگرفت، بلکه با بی‌توجهی یا انتقاد شدید اغلب منتقدان فیلم آن دوره مواجه شد. در یک نظرخواهی از نویسندگان سینمایی دهه چهل که در ۵ بهمن ۱۳۴۴ در مجله فردوسی درباره‌ی خشت و آینه صورت گرفت، از میان نویسندگان آن مجله، تنها فردی به نام پیرایه (که احتمالاً نام مستعار است) به فیلم گلستان یک ستاره داد و بقیه از جمله هوشنگ بهارلو، پرویز دوایی (با نام مستعار پیام)، پرویز نوری، بهرام ری‌پور و بیژن خرسند با گذاشتن دایره سیاه، آن را بی‌ارزش ارزیابی کردند. منتقدانی مثل کیومرث وجدانی، طلعت میرفندرسکی و هژیر داریوش هم درباره‌ی فیلم، هیچ نظری ندادند.