امیرکبیر و ناصرالدین شاه/ زندگی پر فراز و فرود میرزا تقی‌خان امیرکبیر

کتاب امیرکبیر و ناصرالدین شاه به کوشش سید علی آل‌داود و به همت انتشارات سخن به چاپ رسیده است. میرزا تقی‌خان امیرکبیر در شمار معدود سیاست‌پیشگان ایران در دو سدۀ اخیر است که از همان آغاز آشنایی با دنیای سیاست، دریافت که ایران از دنیای متمدن و در حال صنعتی شدن آن روزگار عقب افتاده و این فاصله به‌سرعت در حال افزایش است. به همین جهت، به‌دنبال راه‌های مقابله با آن رفت و کوشید بنیان‌هایی کارسازی در ایران به وجود آورد. امیرکبیر خدمات فراوانی به کشور ارائه کرد و راه توسعه و گسترش علوم و صنایع جدید را در ایران گشود. او را باید در حقیقت بنیان‌گذار ایران نو به شمار آورد. کتاب امیرکبیر و ناصرالدین شاه اسناد و نامه‌های امیرکبیر، نوادرالامیر و داستان‌های تاریخی درباره این بزرگ مرد تاریخ ایران است. سید علی آل‌داود می‌گوید: «امیرکبیر و ناصرالدین شاه حاصل تجمیع دو اثر پیشین نگارنده درباره‌ میرزا تقی‌خان امیرکبیر است. اولین کتاب به نام نامه‌های امیرکبیر، همراه با رساله نوادرالامیر در سال ۱۳۷۰ تدوین شد و یک سال بعد، در پاییز ۱۳۷۱، به همت نشر تاریخ ایران انتشار یافت و با استقبال چشمگیری نیز روبه‌رو شد.» این اثر در سال ۱۳۸۴ تجدید چاپ شد. بیشتر نامه‌های امیرکبیر به ناصرالدین شاه که در کتاب نامه‌‌های امیرکبیر آمده است، در دو مجموعه‌ متفاوت در کتابخانه‌ مجلس نگهداری می‌شود که یکی مشتمل بر ۹۴ نامه است و دیگری ۹۱ نامه دارد. شمار دیگری از نامه‌ها در مجموعه‌های مختلف و پراکنده‌ آن کتابخانه موجود است و هنوز یکجا صحافی نشده. همچنین بخشی از مکتوبات سیاسی امیرکبیر در عصر صدارت و سفارت او در عثمانی و نیز رساله معروف به نوادرالامیر، اثر شیخ‌المشایخ امیر معزی، هم به انتهای آن کتاب افزوده شده است. کتاب دوم موسوم به اسناد و نامه‌های امیرکبیر، نوشته‌ها و نامه‌ها و اسنادی است که یا خود امیر نوشته یا درباره او نوشته شده‌اند و در گنجینه سازمان اسناد ملی ایران محفوظ است و نگارنده حدود دو دهه پیش، با جست‌وجوی چند ماهه در مخزن آن سازمان، این مجموعه را استخراج و گردآوری کرده و به ضمیمه‌ داستان‌ها و حکایات مربوط به امیر، که آن‌ها را از کتب تاریخی و ادبی عصر قاجار برگرفته بود، در مجلدی مستقل در سال ۱۳۷۹ از سوی سازمان اسناد ملی ایران منتشر کرده است. این جلد نیز با استقبال خوب محققان و پژوهشگران روبه‌رو و در سال ۱۳۹۰ تجدید چاپ شد. سید علی آل‌داود به این نکته اشاره می‌کند که براساس پژوهش‌ها و جست‌وجوهای متوالی نگارنده، هنوز هم در آرشیوها و مخازن سازمان‌های مختلف، به‌ویژه در کاخ گلستان و وزارت امور خارجه، اسناد متعدد و پراکنده‌ای از امیرکبیر در دست است که با وجود کوشش‌های فراوان دسترسی به آن‌ها برای نگارنده میسر و مقدور نشده است. بدیهی است در آینده اگر چنین مجال‌ها و توفیقاتی به دست آید، آن اسناد نیز گردآوری شده و بر مجموعۀ امیرکبیرشناسی افزوده خواهد شد.

قسمتی از کتاب امیرکبیر و ناصرالدین شاه:

بخشی از نامه‌ امیرکبیر به دالگوروکی، سفیر روسیه در ایران اولاً اولیای دولت ایران دائماً طالب ازدیاد دوستی دولتین و آمد و شد و رواج تجارت تبعه‌ طرفین می‌باشند و علاوه بر این، آزادی تجارت شرط عمده‌ دولتین است. با این اعتقاد، این شرط عهدنامه چگونه ممکن است که ظاهراً یا باطناً چیزی را قدغن نمایند که العیاذ بالله مخالف دوستی و عهدنامه باشد، بخواهند در مقام ضرر تجارت تجارِ آن دولت برآیند؟ چنین چیزی وقوع نداشته و ان‌شاءالله ابدالدهر هم نخواهد داشت. ثانیاً نوشته بودید که رعایای این دولت‌ آشکار می‌گویند که به ایشان قدغن شده است که از تجار روس مال‌التجاره نخرید. البته تجار دولت بهیه‌ روسیه که عریضه داده‌اند، دو نفر یا پنج نفر از گوینده‌های این حرف را در صورت وقوع می‌شناسند بنمایند، تا تنبیه و تأدیب شود که کسی جرئت به حرف خلاف بی‌اصل نکند. امیرکبیر و ناصرالدین شاه در ۶۲۹ صفحه وزیری با جلد سخت چاپ و با قیمت ۱۲۰ هزار تومان عرضه شده است.