عاشقانه‌های ادبیات ترکمن/ غنی همچون عاشقانه‌های قوم ترکمن

عاشقانه‌های ادبیات ترکمن به تألیف دکتر سارا بهزاد به همت انتشارات روزنه به چاپ رسیده است. این اثر دربردارندۀ ۲۴ داستان غنی و چند روایت است که ما را با بخش مهمی از ادبیات عاشقانۀ مکتوب و شفاهی قوم ترکمن آشنا می‌کند. در فصل‌های آغازین اثر، به معرفی کلی مردم ترکمن، ادبیات ترکمن، اثرپذیری ادبیات ترکمن از ادبیات فارسی و شاعران و موضوع عشق پرداخته شده است. در فصل دیگری که دربارۀ داستان‌ها نام گرفته، به مباحثی چون قالب، اصل و منشاء داستان‌ها، محتوا و بن‌مایه‌ها و از این قبیل پرداخته شده است. در فصل‌های بعد، داستان‌ها به داستان‌های مردمی و دارای مؤلف تقسیم شده و هر داستان در قالب مدخلی مستقل (شامل معرفی داستان، خلاصۀ داستان و نمونۀ شعری) شرح داده شده است. در پایان کتاب نیز روایت‌های شفاهی عاشقانه در بخشی مجزا آمده است. ادبیات، آینۀ تمام‌نمای زندگی و فرهنگ یک ملت است و میراث ادبیات داستانی با توجه به قدمت و گستردگی‌اش از مهم‌ترین بخش‌های آن به شمار می‌رود. ترکمن‌ها گنجینه‌ای بسیار غنی و زیبا دارند که داستان‌های عاشقانۀ شفاهی و مکتوب را در بر گرفته‌اند. این داستان‌ها از زندگی عامۀ مردم الهام گرفته‌ شده و نمایانگر احساسات و عواطف والای انسانی است. با گردآوری و ثبت داستان‌ها و روایات، ترجمۀ متن و مطالعۀ علمی آن‌ها، می‌توانیم در راستای حفظ و معرفی این آثار ارزشمند و انتقال آن به نسل‌های آینده گامی مؤثر برداریم. کتاب حاضر نیز با درک چنین ضرورتی تهیه شده است.

قسمتی از کتاب عاشقانه‌های ادبیات ترکمن:

ترکمن‌ها به مقتضای زندگی چادرنشینی، با تحصیل و سوادآموزی کمتر آشنا بودند. به همین خاطر ادبیات مکتوب ترکمنی در بین آن‌ها رواج چندانی نداشت و تکیۀ اصلی ادبیات ترکمن بر آثار ادب شفاهی است. پیش از اسلام آوردن، ترکمن‌ها سنن و موازین ادبی خاص خود را داشتند. آن‌ها از وزن شعر هجایی استفاده می‌کردند. قالب‌های ادبی مورد استفاده آن‌ها، تنها منحصر به مواردی چون بوی (داستان)، قوشغی (شعر) و ساو (ضرب‌المثل) می‌شد. بعد از پذیرفتن اسلام، ترکمن‌ها با ادبیات جهان اسلام، به‌ویژه ادبیات در حال رشد زبان فارسی آشنا شدند. تحصیل‌کردگان ترکمن کوشیدند سنن و موازین ادب فارسی را در زبان خویش به کار گیرند. آن‌ها وزن عروضی و قالب‌های متنوع شعر فارسی را در آثار خود به کار بردند. بدین ترتیب ادبیات ترکمن در دو شاخه به حیات خود ادامه داد. عامۀ مردم و بخشی‌ها تداوم‌دهندۀ ادبیات مردمی و سنن قومی بودند؛ لیکن طبقۀ تحصیل‌کردۀ جامعه به ادبیات تقلیدشده از زبان فارسی روی آوردند که ما آن را ادبیات دیوانی می‌نامیم. البته محصولات ادبی دیوانی صرف در میان ترکمن‌ها بسیار نادر بود، چرا که عامۀ ترکمن‌ها درکی از آن نداشتند و استقبال چندانی از آن به عمل نمی‌آمد. نخستین اثر ادبی که در میان ملل ترک‌زبان با اثرپذیری از ادبیات جهان اسلام به وجود آمد، منظومۀ قوتادغو بیلیک Kutadgu Bilig اثر یوسف اولوغ حاجب خاص بود. این منظومه به وزن شاهنامۀ فردوسی سروده شده بود. پس از آن، ما شاهد به وجود آمدن آثار متعددی از این قبیل بودیم که مجموعۀ آن‌ها ادبیات دیوانی را تشکیل می‌داد. همان‌گونه که گفتیم ادبیات دیوانی از لحاظ وزن، قالب، مضامین و محتوا تحت سیطرۀ ادب فارسی بود. به عنوان مثال: داستان‌ها در ادب دیوانی به صورت منظومه سروده می‌شدند نه به صورت نظم و نثر تلفیقی یا برخلاف ادبیات مردمی، معشوق مذکر بود. عاشقانه‌های ادبیات ترکمن در ۴۰۸ صفحه رقعی با جلد نرم چاپ و با قیمت ۶۹۵۰۰ تومان روانۀ کتابفروشی‌ها شده است.