بنیاد فلسفه سیاسی در غرب (از هراکلیت تا هابز)

افلاطون هنگامی‌که با سقراط آشنا شد بسیار جوان بود و این آشنایی سرآغاز تحول بزرگی در زندگی او گشت. سقراط با آنکه کتابی ننوشت، از طریق پیروان و شاگردان خود، ازجمله افلاطون، بر شیوۀ تفکر فیلسوفان بعدی یونان و سپس غرب اثری عمیق گذاشت. او سال‌های واپسین عمر خود را به بحث دربارۀ مسائل اخلاقی وقف کرد. هاتف دلف که یونانیان در همۀ کارهای فردی و اجتماعی خود از او پیش‌گویی می‌خواستند گفته بود که سقراط فرزانه‌ترین مرد یونانی است، ولی سقراط مطمئن بود که چنین نیست و بر آن شد که خلاف حکم هاتف را ثابت کند. روشی که او برای این منظور برگزید همان فن جدل بود که هدفش مغلوب کردن مخاطب در محاجه و استدلال است، ولی سقراط از این روش برای رخنه انداختن در معتقدات اخلاقی‌شان بهره می‌گرفت. مثلا از ایشان می‌پرسید که منظورشان از خویشتن‌داری و عدل و انصاف و همانند اینها، که پیوسته در سخنان خود از آنها دم می‌زنند، چیست. مردم طبعا از دادن پاسخ درست و منطقی عاجز می‌ماندند؛ زیرا دشوارترین کارها تعریف مفاهیم ساده و بسیط است. آنگاه سقراط می‌گفت که اگر او فرزانه‌تر از آنان است فقط ازاین‌روست که بر نادانی خود آگاه است و حال آنکه ایشان نیستند، یعنی در جهل مرکب‌اند. اما چارۀ نادانی علم است و آدمی‌ باید، علاوه بر آنکه خطاها و اشتباهات عامه را بر سر مفاهیم اخلاقی کشف کند، از ارزش علم در اخلاق آگاه باشد. علم در اخلاق بدین معنی مهم است که اگر آدمی‌ همین اندازه بداند که حق و راستی چیست به‌خودیِ‌خود در پی آن خواهد رفت و مسئلۀ اخلاقیات در زندگی او حل خواهد شد.