کتاب مجموعه مقالات (اندیشه های یک اندیشمند پیشامشروطه) اثر فتحعلی آخوندزاده است به چاپ انتشارات امید فردا.

میرزا فتحعلی آخوندزاده، پدر و استاد نمایشنامه نویسان آذربایجان است که در شهر نوخا متولد شد. او که به آخوندوف شهرت داشت از آزادی خواهان دوران قاجار بود و ادبیات نو را در ایران بنیاد نهاد. آخوندوف از پیشگامان جنبش ترقی خواهی و ناسیونالیسم ایرانی دانسته می شود. اندیشه های او بر اندیشمندان جنبش مشروطیت از جمله میرزا آقاخان کرمانی، میرزا ملکم‌خان، عبدالرحیم طالبوف، میرزا آقا تبریزی و… تاثیر بالایی نهاد. مجموعه مقالات آخوندزاده که خود از اندیشمندان بنام پیش از مشروطیت بود در اثر حاضر جای گرفته و این فرصت را برای مخاطب فراهم آورده تا با اندیشه های یکی از اثرگذارترین افراد بر فکر و الگوی ذهنی مشروطه طلبان آشنا شود.

تحصیل علم و معرفت تنها برای کسب معیشت و روزی لزومیت ندارد، بلکه بجهت تهذیب اخلاق و حسن رفتار و کردار نیز وسائل مجریه است. تا ظهور فیلسوفان در یوروپا، پاپایان ریم خلق را از تحصیل علوم و معارف منع میکردند اما بتوسط کشیشان و واعظان پیوسته مردم را به نیکوکاری و حسن اطوار و اخلاق دعوت مینمودند و اصلا نتیجه نداشت. در هرجا شرارت و فساد آنا فآنا تزاید می پذیرفت. وقتیکه عمل چاپ در آن اقلیم اختراع یافت و خلق برهنمایی فیلسوف یوغ اطاعت پاپایان را از گردن خودشان برانداختند و بتحصیل علم و معرفت شروع کردند، علاوه بر ترقیاتی که نموده اند شرارت و فساد در یوروپا نسبت بممالک آزیا باعلا درجه تخفیف رسیده است. ما طایفه اسلام از هجرت تا امروز پیوسته در منابر و مساجد و مجامع و مجالس بتوسط علما جهان را به نیکوکاری و حسن اخلاق دعوت میکنیم و بایشان درین باب انواع و اقسام وعظ و نصیحت میدهیم. آیا وعظ و نصیحت ما در طبیعت ایشان چه تاثیر بخشیده است و نتیجه زحمت ما در مدت هزار و دویست و هشتاد و شش سال چه شده است؟ از طایفه جهال همیشه دزدان و راهزنان و قاتلان بوده اند و هستند و زحمت ما بجهت تهذیب اخلاق ایشان بواسطه موعظه و نصایح بیهوده بوده است. پس ثابت میگردد که وعظ و نصیحت با نوید بهشت و تهدید بدوزخ برای تهذیب اخلاق و ترک معاصی سبب کافی نیست. همه جهان بهشت و دوزخ را شنیده اند و با آنها اعتقاد دارند، لکن با وجود همین اعتقاد باز از معاصی متقاعد نمیشوند.

کسانیکه از طایفه اسلام در آفریقیه اطفال خرده سان و معصوم ذکور را گرفته، از عین قساوت قلب خواجه کرده در ممالک اسلامیه میفروشند، و کسانیکه آنها را بقیمت گزاف خریده بایعان را بدین عمل شنیع حریص تر میکنند همه از معتقدان بهشت و دوزخ هستند.