کتاب فراتر از آموخته ها اثری است به قلم محمود پروازی نیا و چاپ انتشارات دایره. در کتاب پیش رو پیرامون تضادها و تناقضات درونی ما که منجر به شکل گیری حالات و احساساتی ناخوشایند می شوند و تاثیری که آموخته ها و تجربیاتمان در طول زمان بر گسترش آن ها بر جای می گذارد سخن گفته شده، نویسنده از تاثیری که آگاهی و دیدن در مقابله با این تناقضات دارد سخن گفته و از نقشی که تمرکز برای شکل گیری آگاهی ایفا می کند پرده برداشته، او خودشناسی را راهی برای کسب آرامش دانسته و برداشتی از عملکرد ذهن ارائه کرده تا از دریچه آن بتوان به آگاهی و شناخت دست یافت.

ما معمولا وقتی از روزگار نالانیم، یاد گذشته ها می کنیم و می گوئیم یادش بخیر چه دوران خوبی بود. ولی واقعا گذشته خیلی خوب بود؟ آیا واقعا گذشته ها خوب بوده و همه چیز بر وفق مراد بوده و حالا این گونه نیست! واقعیت این است که در گذشته ها هم مشکل و مسئله داشته ایم اما ذهن ما از قسمت های خوب آن کنج خلوتی برای ما ساخته است. دنیایی که در آن ناهمخوانی و فاصله نبوده و ما با مرور آنها و فراموشی مشکلات به شادی موقت می رسیم و لحظاتی را در آرامش به سر می بریم. درواقع با رجوع به این خاطرات خود را تسکین می دهیم. برخی تخیلات هم که در آنها آرزوهای خود را می بینیم و بهشتی را که آرزویش را داشتیم مرور می کنیم همین کارکرد را دارد. این ها باعث می شود با فراموشی موقت مشکلات و دوری از اضطراب، تعادل موقت و لذا آرامش خاطر ایجاد شود. اینها همگی ناشی از حرکت ذهن در دایره دانسته ها و استدلال درون ظرف دانسته ها است، این یعنی عقل محدود. یعنی همانطور که پیش از این اشاره شد نحوه استدلال درست است اما مبنای استدلال و ارزیابی، محدود و بعضا نادرست است.

صحبت از انرژی و توان ذهنی و روانی کردیم، منظور انرژی حاصل از ذهن متعادل، همخوان و سازگار است. انرژی حاصل از هیجانات روحی، گذرا است و صرفا برای حذف فاصله و ناهمخوانی ایجاد می شود مثل حالتی که عصبانی می شویم. انرژی صرف حمله به عامل بیرونی می شود و ناشی از یک حالت پایدار ذهنی و روانی نیست. واکنش هیجانی حاوی انرژی است ولی مربوط به حالت پایدار ذهن نیست بلکه حاصل مقایسه با دانسته ها و باورهاست. مثلا یک فرد نامتعادل و دیوانه انرژی روانی دارد اما انرژی هیجانی و مخرب. این انرژی صرف شناخت مسئله و وضع موجود نمی شود بلکه به صورت انرژی فیزیکی در حمله به عامل بیرونی ظاهر می شود. اصولا در این حالت توان فکر و استدلال نداریم. اگر از خود و لذا این نوع هیجانات آگاه نباشیم در آن صورت هیجانات ما را اداره می کنند. ما فردی احساسی خواهیم بود که با کوچکترین تغییر در شرایط ممکن است برآشفته شویم. یعنی از نظر روحی و شخصیتی بی ثبات و متزلزل هستیم.