کتاب عرفان و فلسفه اثری است از والتر ت. استیس به ترجمه ی بهاءالدین خرمشاهی و چاپ انتشارات سروش.

نویسنده ی کتاب حاضر با برگزیدن بزرگترین عرفای هر اقلیم فرهنگی، مطالعه ی گفتار آنان و نقد نقائض بی اعتقادان و شکاکان، برآنست تا رابطه ی “میان حال یا تجربه ی عرفانی” را با مسائل مهم فلسفه دریابد و به بررسی این موضوع که عرفان باید منطقا چه تاثیری بر افکار فلاسفه داشته باشد، بپردازد.

بررسی تجربی اصطلاح عرفانی، مفهوم واقعی تجربه عرفانی، تعیین و طبقه بندی ویژگی های اصلی آن، مشخص نمودن حد و رسم هر طبقه و به دنبال آن وارسی وجود حضور روحانی و ربط آن با بشر و جهان به طور کل، ازجمله مطالعات صورت گرفته در این کتاب است.

استیس در پی آن است تا تعبیر و تفسیر بهتری از تجربه ی عرفانی ارائه دهد.

عارف برای نشان دادن اینکه تجربه اش عینی است، به این معنا که اطلاعی از جهان خارج از ذهن بشر، به دست می دهد، احتجاج نمی ورزد. و برآنست که نوری باطنی او را در این باب مطمئن می کند و بنابراین نیازی به برهان منطقی ندارد. ولی ناعارف چون چنین ادعائی ندارد، مشکل او این است که بدون مواجه شدن با احتجاجات له و علیه، تکلیف خود را نمی داند، و نمی تواند در اندیشه خود یکدله شود…

توهمات و رویاها همیشه نامنتظم اند؛ یعنی قوانین طبیعت را از یک یا هردو لحاظ نقض می کنند. آنچه در رویا رخ می دهد چه بسا فی نفسه ناقص ناموس طبیعت باشد. به این شرح که یک کتری واقعی عینی وقتی که روی آتش باشد می جوشد، ولی یک کتری رویایی ممکن است روی آتش منجمد شود. معمولا می گوییم «در خواب هرچیزی اتفاق می افتد» و مرادمان این است که خواب یا رویا ناگزیر از پیروی قوانین طبیعی نیست، حال آنکه یک تجربه عینی هست. اگر کسی بگوید کتری پر از آبی را دیده است که بر روی آتش یخ زده است، در جوابش می گوییم «خواب دیده ای.» این یک نمونه از تجربه ایست که چون در روابط درونی یا در محدوده خودش بی انتظام است، بعنوان ذهنی مردودست.

ولی گاه ممکن است رویا در محدوده خویش کاملا منتظم باشد و قوانین طبیعی را نقض نکند. ولی در این صورت هم معلوم است که نقض قوانین طبیعی، در روابط بیرونی آن رویا با سایر حوزه های تجربه که آن را دربرگرفته، و با آن قیاس می شود، رخ می دهد. به عبارت دیگر این نقض به اصطلاح در مقسم رویا و بیداری اتفاق می افتد.

فی المثل من در خانه ام در ایالات متحده به خواب می روم و خواب می بینم که در یکی از خیابانهای آشنای لندن قدم می زنم و به برادرم برمی خورم و با یکدیگر صحبت می کنیم. سپس بیدار می شوم و خود را در رختخوابم در آمریکا می یابم. در این رویا هیچ چیز بی انتظام نیست. دیدن خیابان، قدم زدن، صحبت کردن با برادرم، همه امکان داشت واقع شود و کاملا هم طبیعی بود. ولی آنچه نمی توانست وقوع یابد، و اگر یافته بود مستلزم نقض قانون طبیعی بود، انتقال من از بسترم در آمریکا به لندن، بدون پیمودن فاصله فیمابین، و بازگشتنم به همان شیوه ماوراء طبیعی است.