کتاب رساله ای درباره ی رواداری اثری است به قلم جان لاک که با ترجمه محمد میرشکاک از سوی انتشارات پیله به چاپ رسیده است.

جان لاک از فلاسفه ی انگلیسی قرن هفدهم میلادی بود که او را پدر لیبرالیسم کلاسیک می دانند. او بر پیشرفت شناخت شناسی و فلسفه سیاسی تاثیری چشمگیر بر جای گذاشت و از موثرترین اندیشمندان عصر روشنگری بود. جان در اثر پیش رو هم چون مردی مومن و سخنرانی مذهبی ظاهر می شود که از دین در برابر خرافات، عوام فریبی و سوء استفاده اهل قدرت دفاع می کند و با دیدی انتقادی استفاده ی صاحبان قدرت را از دین خدا نمایان می کند و نشان می دهد که در پس بهانه جویی با امور اخروی چه چیزی در دل متعصبین مذهبی نهفته است. او با دلایل و مطالبی آشکار تاسیس حکومت بر اساس مذهب را شرک ورزیدن به خدا می داند و رابطه سیاست و دیانت را وامی کاود.

حال بگذارید ببینیم که وظیفه آن هایی که به خاطر عنوان و مقام کلیسایی شان از دیگر اعضای جامعه (یا به قول آن ها: عوام) متمایز شده اند در نسبت با موضوع رواداری چیست. من قصد ندارم مصدر قدرت و اعتبار روحانیون را بررسی کنم، فقط می گویم که مصدر قدرت آن ها امری کلیسایی است، پس باید در حدود کلیسا محدود بماند و به امور مدنی بسط پیدا نکند. زیرا کلیسا از جامعه مدنی، کاملا مجزا است و حدود هریک از این دو، مشخص و غیرقابل تغییر است. این دو جامعه در اینکه (الف) چگونه به وجود آمده اند، (ب) غایت شان چیست و (ج) چه کار می کنند، از یکدیگر مطلقا جدا و متمایزند. ترکیب آن ها با همدیگر مانند این است که زمین و بهشت را با یکدیگر ترکیب کنیم (و نمی توان دو چیز متفاوت تر از این دو پیدا کرد). پس هیچ یک از مقام های کلیسایی، عنوانش هرچه باشد، نمی تواند انسان دیگری را بر اساس اینکه بین آن ها تفاوتی مذهبی وجود دارد از آزادی یا هیچ یک از منافع دنیوی او محروم کند. آن چیزی که برای کل کلیسا مجاز نیست، برای هیچ یک از اعضای آن نیز مجاز نیست.

کافی نیست که رهبر یک کلیسا از تبلیغ خشونت و غارت و تفتیش عقاید پرهیز کند. کسی که مدعی جانشینی حواریون است، نقش آموزگار را دارد و باید بنابر مسئولیت خود، صلح و خیرخواهی نسبت به همه انسان ها را (چه کافر باشند و چه مومن) به پیروانش بیاموزد. او باید همه پیروانش را -اعم از شهروند و حاکم- به خیرخواهی، فروتنی و رواداری تشویق کند و بکوشد آتش دشمنی غیرمنطقی پیروانش با مخالفان را فرو بنشاند؛ آتشی که ممکن است (الف) به خاطر تعصب خود اعضا در حق فرقه (ب) یا به خاطر فریب ماهرانه دیگران بین اعضا وجود داشته باشد. من وارد جزئیات نمی شوم که اگر خطیبان مذهبی همه جا آموزه صلح و رواداری را موعظه کنند، چگونه و چقدر کلیسا و حکومت، هر دو سود خواهند برد.