کتاب انسان در عرف عرفان اثر حسن حسن زاده آملی است به چاپ انتشارات سروش.

حسن حسن زاده آملی، فیلسوف، فقیه، عارف، منجم و مدرس دروس حوزوی بودند که در مهرماه سال 1400 به دیدار حق شتافتند. ایشان علاوه بر آن چه که ذکر شد در ادبیات، طب، علوم غریبه و ریاضیات تبحر داشتند و سروده هایی از خود به جای گذاشتند.

استاد آملی در اثر حاضر موضوع انسان در عرف عرفان را از دید قرآن و اخبار مورد بررسی قرار داده اند. ایشان پس از ارائه تعریفی از انسان، به استنباط خودشان از عرفان در این کتاب می پردازند؛ سپس از تجربیات سلوک عملی خود سخن می گویند و 47 اصل سلوکی و عرفانی را که خودشان از تجربیات سلوکی کسب نموده اند منتقل می سازند.

اصلی دیگر که از مطالب گذشته به دست می آید این که انسان صاحب نفس مکتفی کسی است که: «اذا شاء أن علم علم» چنان که باب چهل و ششم کتاب حجت اصول کافی جناب کلینی بدین عنوان است: «باب ان الائمه -علیهم السلام- إذا شاؤوا أن یعلموا علموا»؛ ولکن برای نفس ناقصه مستکمله در مسیر تکاملی به برنامه قرآن انسان و مدینه فاضله ساز، آن اقتدار نیست که به طور اطلاق مشمول حکم حکیم نامبرده بوده باشد، ولکن در اثنای سلوک حالات روحانی و آن سویی گاهی به تمثل خواه به دیدن و خواه به شنیدن و مانند آن، و گاهی به کشف بی مثالی به حصول مناسبتی بین سالک با خارج، پیش می آید.

معرفت به کیفیت اقبال آن حالات، و آگاهی به کنه مناسبت یاد شده شاید برای أوحدی از افراد حاصل شود؛ چنان که امکان دارد انسانی بر اثر ترقی و تعالی در ذاتش در حد وسع و قابلیتش مشمول حکم حکیم مذکور نیز بشود و دلیلی بر ردّ آن نداریم؛ و در عین حال نفوس را در نیل بدان مراتب و درجات بوده باشد به مثابت آن که حق تعالی فرموده است: «تلک الرسل فضّلنا بعضهم علی بعض»، و «لقد فضّلنا بعض النبیین علی بعض»، جز این که باید بین نبوت تشریعی و نبوت إنبائی فرق گذاشت. نبوت إنبائی را نبوت تعریفی و نبوت عامه و نبوت مقامی نیز گویند. در باب اول کتاب انسان کامل از دیدگاه نهج البلاغه در نبوت تشریعی و نبوت إنبائی بحث کرده ایم. و نکات و اشاراتی را تقریر و تحریر نموده ایم.

ای عزیز آنچه که اندر دل بود اظهار آن مشکل بود؛  این اصل اگر در دست انسان زبان فهم افتد به تنها خود موضوع رساله ای مستقل است، والله سبحانه فتاح القلوب و منّاح الغیوب.

تبصره: در بیان باب یاد شده از اصول کافی، بدین واقعه که در نکته 958 هزار و یک نکته، نقل کرده ایم التفات بفرمایید: «مردی در حضور پیغمبر -صلی الله علیه و سلم- بود، در آن وقت ناقه پیغمبر گم شده بود هرچه گشتند نیافتند، کسی که در حضور او  بود پیغمبر روی بدو کرد و گفت: در رحل شما مردی می گوید: چه پیغمبری است که می گوید از آسمان به من وحی می رسد و او نمی داند شترش کجاست؟ من هم مانند شمایم تا خداوند مرا خبر نکند چیزی نمی دانم. اکنون به من وحی شد که در فلان وادی مهارش به درختی گرفته و مانده، رفتند و آوردند، آن مرد به رحل خود رفت، کسی که نامش زیدبن صلت بود این سخن گفته بود او را از خود دور ساخت.»