تاریخ سخت کشی

بازسازى روزگاران گذشته کارى بسیار سخت است و مورخ اگر مى‌توانست بى‌کم و کاست آن را بازسازى کند و یا خود در آن روزگار جاى بگیرد، تاریخ‌نگارى چقدر دگرگون مى‌شد. در روزگارى نه‌چندان دور که رفت‌وآمد میان روستاها، شهرها، و کشورها، با پاى پیاده و گاهى در روى آب‌ها با کشتى انجام مى‌گرفت، گروهى به نام راهزن همواره در کمین بودند تا مسافران را تاراج کنند و داروندار آن‌ها را بگیرند. مورخ امروزى دیگر چنین چیزى را به چشم نمى‌بیند و شاید هم نمى‌داند که آن‌ها بهتر دیده‌اند، به جاى سرگردانى در کوه‌ها و بیابان‌ها و در پهنه‌ی آب‌ها و آزار دیدن از سرما و گرما، در خانه‌ی خود، در دفتر خود در شهرها بنشینند و به شیوه‌ی قانونى، داروندار دیگران را به یغما ببرند و از ارج و ارزش هم برخوردار باشند و اگر راهزن دیروزى گاهى به چنگ قانون مى‌افتاد و پاسخ‌گوى کار ناپسند خود مى‌شد، راهزن امروزى با هزاران نیرنگ، جان بدر مى‌برد و گاهى «ادعاى شرف» هم مى‌کند! اگر روزگار گذشته را مورخ با روزگار کنونى بسنجد خواهد دید که حتى «ضرب‌المثل‌ها» نیز در روزگار کنونى دگرگون شده‌اند. در گذشته مى‌گفتند، «نابُرده رنج گنج میسر نمى‌شود»، اما امروزه، گنج، بى‌رنج به دست مى‌آید؛ مى‌گفتند «مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد»، در روزگار کنونى کسى که کار مى‌کند، مزد نمى‌گیرد بلکه همواره بدهکار و نیازمند است و مزد را آن کسى مى‌گیرد که کار نمى‌کند. در روزگار گذشته مى‌گفتند:
دانش طلب و بزرگى آموز تا به نگرند روزت از روز