عنوان کتاب، مولف، مترجم یا ناشر مورد نظر خود را برای جستجو وارد کنید.
کشورهای مختلف نوروز را چگونه جشن میگیرند؟
سازمان ملل ۲۱ مارس را بهعنوان روز جهانی نوروز -جشن بهار و پیوند بین انسان و طبیعت- نامگذاری کرده است. در این مقاله نگاهی داریم به شباهتها و ویژگیهای بین ملتهایی که این آیین باستانی را گرامی میدارند.
هرساله در ماه مارس، ۳۰۰ میلیون نفر از سراسر جهان در جشنهایی شرکت میکنند که شامل پریدن از روی آتش، اجرای موسیقی محلی و خواندنِ اشعار، تمیز کردن وجببهوجب خانههای خود و خوردن غذاهای سنتی خاص نوروز است. نوروز که معمولاً سال نو ایرانی دانسته میشود، یادآور بهار و باروری و نشانهی غلبه بر اندوه و تاریکی است. این جشن نهتنها در ایران، بلکه در کشورهایی مانند آذربایجان، افغانستان و کشورهای آسیای مرکزی و همچنین مهاجران آنها در سراسر جهان برگزار میشود.
نوروز که در فارسی به معنای «روز جدید» است، اولین روز از تقویم ایرانی است و همزمان با اعتدال بهاری (معمولاً در ۲۰ یا ۲۱ مارس) رخ میدهد. بهطور گسترده اعتقاد بر این است که نوروز ریشه در دین زرتشتی دارد -یکی از قدیمیترین ادیان یکتاپرست جهان که قدمت آن به ۳۰۰۰ سال قبل از مسیحیت و اسلام میرسد.
اگرچه اصول نوروز یکسان است، اما هر کشوری جزئیات منحصربهفرد خود را دارد و آن را کمی متفاوت به اجرا درمیآورد. در سال ۲۰۱۶، نوروز به فهرست میراث فرهنگی یونسکو اضافه شد. این جشن بهطرز چشمگیری در برابر سه هزار سال تغییرِ رژیمها و مذاهب مقاومت کرده است.
«ایران»
در ایران نوروز مهمترین جشن ملی است که معمولاً با یک آیین تمیز کردن بهاری به نام خانهتکانی آغاز میشود. هنگامیکه خانه مرتب میشود، در شبِ آخرین چهارشنبهی قبل از نوروز، ایرانیان برای چهارشنبهسوری یا «جشن سرخ» خیابانها و آسمانها را با آتش روشن میکنند -عنصری که زرتشتیان معتقدند نماد پاکی است. مردم در چهارشنبهسوری آتشبازیهای بیپایانی به راه میاندازند، از روی آتش میپرند (بهعنوان نمادی از تجدید زندگی) و فانوسهای آسمانی پر از امیدها و رؤیاهای خود را برای سال پیشِرو روشن میکنند. سال جدید را معمولاً حاجی فیروز، شخصیتی تخیلی و تنبورنواز با ریشههای مبهم، اعلام میکند. در شهرهایی مانند یزد، کرمان و اصفهان، جشنی به نام «سده» برای ۵۰ شبانهروز قبل از نوروز جشن گرفته میشود.
وقتی صحبت از غذاهای جشن نوروز میشود، میتوان به کوکوسبزی و ماهیپلو اشاره کرد؛ اما شاید نمادینترین مراسم، رسم چیدن سفرهی هفتسین با هفت مورد است که با حرف سین شروع میشود (گمان میرود هفت عدد خوششانسی است). هفتسین میتواند شامل سبزه (عدس یا گندم جوانهزده) باشد که نماد تولد دوباره است. سیر نماد سلامتی، سرکه برای صبر، سیب برای زیبایی و سمنو در مقام برکت و قدرت است. در سفرهی هفتسین همچنین آینه، شمع و کتاب مقدس قرار دارد.
«آذربایجان»
در آذربایجان یادگارهای گذشتهی زرتشتی در همه جای این کشور، چه در آتشکدههای آن، چه در دامنهی تپههای سوزان و چه در آسمانخراشهای شعلهایشکل دیده میشود. اگرچه نوروز در زمان سلطهی رژیم شوروی بهشدت سرکوب میشد؛ اما خانوادهها جشنها را به شکل مخفیانه برگزار میکردند و امروزه، نوروز شادترین مناسبت تاریخی در تقویم آذری است. آذربایجانیها چهار سهشنبهی در آستانهی نوروز را به مناسبت چهار عنصر آب، آتش، خاک و هوا جشن میگیرند.
در تمام این دوره، خانوادهها برای درست کردن شیرینیهای سنتی، مانند: پاکلاوا، شکربورا و گوغل (به ترتیب نشاندهنده ستاره، ماه و خورشید)، و همچنین غذاهای اصلی، مانند: پلو (غذایی شامل برنج زعفرانی با گوشت)، دلمه (برگهای انگور پُر شده با گوشت بره، برنج و سبزی) و کباب معطر، دور هم جمع میشوند.
مانند ایران، جدولی از هفت قلم نیز وجود دارد که همگی در اطراف سمنی (شاخههای گندم که با روبان قرمز به هم گره خوردهاند) متمرکز شدهاند. تعطیلاتِ نوروز به شکل ویژهای مورد علاقهی کودکانی است که زمان را با پرتابِ کلاه به سمت درِ همسایه و سپس قایم شدن میگذرانند. آنها امیدوارند کلاهی پر از شیرینی و شکلات به سویشان بازگردد.
فستیوالهای خیابانی شامل آواز و رقص سنتی، طنابکشی و حضور شخصیتهای طنزِ کسل و کوسا، که مبارزات بین زمستان و بهار را نمایش میدهند، از دیگر مراسم نوروزی در آذربایجان است. بزرگترین جشنواره از این دست در باکو، پایتخت این کشور، برگزار میشود. از دیگر سنتهای آذری میتوان به رنگآمیزی تخممرغ اشاره کرد. پریدن از روی آتش خروشان، فال برای پیشبینیِ اینکه دختران چه زمانی ازدواج خواهند کرد و زیارت قبور خویشاوندان، از دیگر رسوم آذربایجانیها در نوروز است.
«افغانستان»
افغانستان نیز بهطور سنتی سال جدید را به شیوهای مشابه با همسایگان خود اعلام میکند. افغانها بهطور گسترده بر این باورند که ولایت بلخ وطن معنوی «نوروز» است. گفته میشود که زرتشت، پیامبر ایران باستان که دین زرتشت را پایهگذاری کرد، برای اولینبار در بلخ، یکی از قدیمیترین شهرهای جهان زندگی و موعظه کرده است.
برگزاری جشنهای نوروز در رژیم طالبان، در دههی ۱۹۹۰ میلادی، ممنوع بود؛ زیرا آنها نوروز را «یک جشن بتپرستی» میدانستند. بهطور سنتی، افغانها برای شرکت در جشنوارهی گل سرخ به شهر مزارشریف در ولایت بلخ سفر میکردند. رویداد اصلی نوروز، یادآور ۴۰ روز اول سال است، زمانیکه دشتهای سرسبز در افغانستان مملو از لالههای قرمز است. در بحبوحهی بازگشت کنترل طالبان در بسیاری از مناطق افغانستان در سال ۲۰۲۱، مشخص نیست که آیا دیگر میتوان آیین و جشنهای نوروز را در این کشور مشاهده کرد یا خیر!
از خوراکیهای مخصوص نوروزِ سرزمین افغانستان میتوان به کلچه نوروزی (بیسکویت تهیه شده با آرد برنج)، چلو سبزی (اسفناج و بره با برنج) و هفت میوا (سالاد میوهای که با هفت میوه خشک مختلف و آجیل خیسشده در شربت درست میشود) اشاره کرد.
«نوروز در آسیای مرکزی»
نوروز در هر پنج «ستان» جشن گرفته میشود: قزاقستان، تاجیکستان، ترکمنستان، قرقیزستان و ازبکستان. در این منطقه نیز، مانند آذربایجان، جشنها در زمان شوروی سرکوب میشد و تا دههی ۱۹۹۰ بود که نوروز دوباره به شکل عمومی جشن گرفته شد.
در قزاقستان «نوریز» -با تلفظ محلی- با ساخت خانههای عشایری سنتی مشخص میشود که در آن دستارخان (سفره غذا) چیده شده است. نوریز کوجه یک سوپ مقوی است که با هفت ماده درست میشود و تقریباً همیشه روی میز است. در قرقیزستان، ظروف عظیم آب را در آستانهی نوروز به خانه میآورند تا نماد سلامتی باشد. ورزشهای سنتی مانند کشتی، اسبسواری و بازیهای تختهای همگی برای برگزاری جشنها در این منطقه مرسوم هستند.
«نوروز برای مردم کرد، نماد هویت و آزادی است.»
جشن نوروز در میان ۳۰ میلیون جمعیت کرد، در سراسر عراق، ترکیه، سوریه و ایران، برگزار میشود. علاوه بر جشنهای عمومی، این جشنی مربوط به یک اسطورهی کردی نیز هست: آهنگری به نام کاوه که در آستانهی نوروز، پادشاهِ شیطانصفت -ضحاک- را شکست داد و مردمش را آزاد کرد. به این ترتیب، این تعطیلات نهتنها نماد آغاز سال جدید، بلکه نماد آزادی مردم نیز هست.
«در سایر نقاط جهان»
پس از فتوحات مسلمانان در قرن هفتم، بیشتر زرتشتیان ایرانی به هند گریختند. امروزه نوادگان آنها که به آیین زرتشتی وفادارند، نوروز را جشن میگیرند. سایر اقلیتهایی که این مناسبت را جشن میگیرند عبارتاند از: قوم ایغور چین، لزگینها و تاتارها در جنوب روسیه و همچنین اقلیتهایی در بخشهایی از بالکان، مغولستان، پاکستان و بنگلادش.
جمعیت مهاجران در سرتاسر جهان نیز میزبان جشنهای مفصل نوروز هستند. به لطف پراکندگیِ جمعیت قابلتوجه ایرانی_امریکاییها در خاک امریکا، نوروز در ایالات متحده نیز هر سال به شکل ویژه و باشکوهی برگزار میشود.