همچون چشم اندازی در مه/ سینمای تئو آنجلوپولوس

کتاب سینمای تئو آنجلوپولوس به ویراستاری آنگلوس کوتسوراکیس و مارک استیون و با پیشگفتاری از الکساندر کلوگه به همت نشر دیبایه به چاپ رسیده است. شگرد آنجلوپولوس اعتراض است. فیلم‌های او واقع‌گراست چرا که به واقعیتی ارجاع می‌دهد که در آن انسان‌ها می‌کوشند خویشتنِ خویش را بیابند و همین است که آنها را با سرگردانی‌های ادیسه مرتبط می‌کند. بیگانگی با اعتماد در تباین است: مکان‌های پیرامون من و اشیاء در گستره‌ی دیدم و مردمانی که من با آن‌ها در ارتباط هستم. اعتماد در زمره‌ی صمیمیت و صداقت است. اکنون نظاره گریم که در بسیاری از اقلیم‌ها و کشورهای این کره خاکی، مردم هر چه بیشتر به دولت‌هاشان بی اعتماد می‌شوند و دیگر حامی آن‌ها نیستند. آنجلوپولوس اگر زنده بود خود به رای‌العین چنین رخدادهایی را می‌دید و بی شک با حساسیت و درکش از زمان، در برابر فجایع اوکراین و سوریه و شمال عراق موضع می‌گرفت. برداشت‌های بلند و تصویرهای برش نخورده برآنند تا تماشاگر به مکان‌ها و کاراکترها خو بگیرد. دم و بازدم فیلم متناسب است با شش‌های تماشاگر.

نمایی از فیلم ابدیت و یک روز

اما این فیلمساز یونانی چه کسی بود که از ناشناختگی نسبی ظهور کرد تا به یکی از چهره‌های شاخص هنر سینمای مدرنیستی اروپا بدل شود؟ در فرانسه بار اول نبود که نام او موضوع بحث محافل سینه فیلی شده بود. در سال ۱۹۶۲، زمانی که مشغول تحصیل در مدرسه‌ی ملی فیلم، ایدک، در پاریس بود، با تن زدن از قبول ساخت پروژه‌ی درسی و اجباری فیلم کوتاه با تمهیدات متعارف دراماتورژیک برای خود شهرت منفی کسب کرد. او در عوض بر آن شد تا صحنه‌ای از فیلم روابط خطرناک رژه وادیم (۱۹۵۹) را با به کار گیری پن ۳۶۰ درجه دوباره به تصویر بکشد. به رغم اینکه همکاران او در ایدک، پروژه‌ی کامل شده فیلمساز جوان را صمیمانه پذیرفتند و ستودند، استاد او با اتخاذ تصمیمی تنبیهی خواستار اخراج او از ایدک شد!

نمایی از فیلم نگاه خیره اولیس

همکلاسی‌های او به همراه روشنفکران و نظریه‌پردازان برجسته فیلم نظیر ژرژ سادول و ژان میتری در حمایت از او توماری اعتراضی امضا کردند اما ثمری در بر نداشت. پس از اخراج از مدرسه ملی فیلم آنجلوپولوس موقتا به موزه مردم شناسی ژان روش پناه برد و با تمهیدات و تکنیک‌های سینما وریته آشنا شد. باید گفت که آنجلوپولوس سینه فیل متعهدی هم بود. پیش از آن که درس سینما بخواند در سینما تک پاریس بلیت فروش بوده و آن طور که خود به یاد می‌آورد جزو یکی از موش‌های سینما تک پاریس شده بود و بی‌شمار فیلم در آنجا دیده بوده، فیلم‌هایی متنوع از سینمای کلاسیک هالیوود تا سینمای اروپا و آسیا. بی شک عقیده‌ی او به ظرفیت بصری سینما جهت ایجاد ارتباطی بوده که قادرش می‌ساخته ده‌ها فیلم ژاپنی را بی آنکه زیرنویسی داشته باشند ببیند.

نمایی از فیلم  چشم اندازی در مه

در بخشی از کتاب سینمای تئو آنجلوپولوس می‌خوانیم:

ارجاعات آنجلوپولوس به میراث فرهنگیِ باستانی و کلاسیک یونان، محدود به فرم‌ها شکل‌های ادبی نمی‌شود. درست مانند بسیاری از هنرمندان طراح و تجسمی پیش از او، هنر تندیس گری یونانی در شکل دادن زیباشناسی آنجلوپولوس از جایگاهی بسیار ویژه برخوردار است. لیکن در عوضِ نشان دادن یا تقلید کردنِ صرف از هنر تندیس گری یونانی، آنجلوپولوس کوشید تا آنچه را که معمولا ویژگیِ تندیس به مثابه هنری فیگوراتیو تلقی می‌شود، به سینما انتقال دهد: بازنمایی اشکال در فضا، برجسته‌نماییِ اشکال و شخصیت‌ها و سکون اشیاء و شخصیت‌هایی که در گذر زمان گیر افتاده‌اند.

نمایی از فیلم گام معلق لک لک

در سطح نمادین آانجلوپولوس از تندیس گریِ یونانی بهره جست تا بر کنایه‌ای تاکید بگذارد که نشات گرفته از تضادی است بین تندیس به مثابه هنر باشکوهی که تماما مصروف بازنماییِ زیبایی و عظمت است و درگیری‌های پیش پا افتاده جوامع معاصر ما که مصروف سودمداری و مجذوب تکنولوژی آن هم به رغمِ پیامدهای زشت و غیر انسانی‌اش است. هلی کوپتری قطعه‌ای از یک مجسمه‌ی غول پیکر را در فیلم چشم اندازی در مه (۱۹۸۸) بالا می‌کشد؛ یک کشتی باری مجسمه‌ی قطعه قطعه شده‌ی لنین را در نگاه خیره‌ی اولیس حمل می‌کند: و در فیلم ابدیت و یک روز (۱۹۹۸)، پیکره‌ی کوچکی از الهه‌ی یونانی پایه‌ی یک آباژور است. مع‌الوصف، تمامیِ این نمونه‌ها گویا به قاعده‌ی تندیس باستانی یا اصل زیباشناسیِ افلاطونی پایبند نمی‌مانند. سینمای تئو آنجلوپولوس را وحید روزبهانی ترجمه کرده و کتاب حاضر در ۴۵۳ صفحه وزیری با جلد نرم و قیمت ۹۷ هزار تومان چاپ و روانه کتابفروشی‌ها شده است.