نسل سوم روشنفکری/ مدرنیسم ایرانی؛ یک بازخوانی انتقادی

کتاب مقالاتی از نسل سوم روشنفکری با گردآوری و مقدمۀ مهدی احمدیان شیجانی، به همت نشر گاه به چاپ رسیده است. شاید با کمی مبالغه، دشوارترین کار در جست‌وجوهای روشنفکری و کنکاش‌های اندیشه‌ایِ ایران، یافتنِ انسانی مسئولیت‌شناس باشد. گویا ایران نیز همچون دیگر جوامع جهان سوم با اندیشمندان به دو شیوه رویارو می‌شود: یا آنان را کاملاً طرد و نفی می‌کند یا از آنان قدیس و پیامبر می‌سازد؛ اما گویا روشی جدید و با مختصاتی ویژه نیز یافت شده که در ابتدا از فرد اندیشمند پیشوا می‌سازد و سپس او را ویران می‌کند و بر ویرانه‌اش می‌نشیند و پوزخند می‌زند. درواقع زمانی که از روشنفکری یا عمل روشنفکرانه در جوامع جهانِ سومی بحث به میان می‌آوریم باید بدانیم که روشنفکر، بیانگر مسائلی است که مردم قادر به بیان آن نبوده‌اند؛ پس باید به این بیندیشیم که در اوضاع اکنونمان کدام روشنفکر، سخنگوی مسئولانۀ مردم است. آیا جامعۀ ایرانی ‌باید غلامِ حلقه‌به‌گوش مفاهیم وام گرفته از جوامع غربی باشد، تا جایی که برای پرتاب شدن به دنیای مدرن، راهی جزء تقلید تام و تمام از اعمال و افکارِ اروپای نوشده ندارد؟ یا باید برای تأسیس نوعی مدرنیتۀ ایرانی، یعنی مدرنیته‌ای بومی با مداخلۀ ویژگی‌های خاص مختصات جامعۀ ایرانی، بسیار بکوشد؟ درواقع هدف از انتشار مجموعه کتاب‌های بازخوانی مدرنیسم در ایران، بیش از هر چیز، ورود جزء به جزء و بررسی دقیق تاریخ اندیشۀ نوگرایی در ایران است که کتاب حاضر دومین جلد از این مجموعه است. این واکاوی، خلاف سلفِ خود، که غالباً در مبانی و کلیات مانده‌اند، سعی در بررسی جزئیات برخی از این تفکراتِ مدرنیستی دارد که عمدتاً در قالب جریان‌ها یا جنبش‌های نوگرا، ظهور و بروز یافته‌اند.

قسمتی از کتاب نسل سوم روشنفکری (مقالۀ پس از یک خواب طولانی نوشتۀ هوشنگ نهاوندی):

نابسامانی فرهنگی مسئله‌ای است جهانی و به‌هیچ‌وجه محدود به یک کشور نیست. به نظر من مشکل اساسی فرهنگ امروز ایران علاوه بر نابسامانی، کمبود و نیاز است. کشور ایران دارای سنت‌های کهن فرهنگی و تاریخ درخشان فرهنگی به معنای عام و واقعی کلمه است. سهم ایرانیان در پیشرفت تمدن و فرهنگ بشر چیزی نیست که فقط ما آن را عنوان کرده باشیم. شاید کمتر جامعه‌ای در دنیا به اندازۀ جامعۀ ایرانی در پیشرفت معارف بشر سهم مؤثری داشته است. اما به همراه انحطاط تدریجی اجتماع و اقتصاد ایران که از اواخر صفویه آغاز شد و تا سلطنت پهلوی ادامه داشت، طبیعتاً فرهنگ ایران نیز دچار انحطاط شد. مسلماً در این دوره، ایران تعدادی شاعر و نویسندۀ قابل ملاحظه داشته است، اما معماری، نقاشی، مجسمه‌سازی و بسیاری دیگر از جنبه‌های هنر و فرهنگ ایران، درخشش و اهمیت سابق خود را از دست داد. در حال حاضر فرهنگ جدید در ایران در حقیقت از یک خواب طولانی بیدار شده است و یک نیاز فرهنگی عمیق در جامعه احساس می‌شود. این نیاز فرهنگی عمیق شاید نابسامانی به معنای واقعی کلمه نباشد، بلکه ناشی از کمبود است که باید جبران کرد و با کوشش‌های همه جانبه در زمینۀ ترقی و تعالی فرهنگ ایرانی کوشید. مقالاتی از نسل سوم روشنفکری در ۲۱۶ صفحه رقعی با جلد نرم چاپ و با قیمت ۳۲ هزار تومان عرضه شده است.