عنوان کتاب، مولف، مترجم یا ناشر مورد نظر خود را برای جستجو وارد کنید.
معرفی کتاب: نقاشی قهوهخانه
«نقاشی قهوهخانه» عنوان کتابی است شامل مجموعه مقالاتی پیرامون این ژانر هنری که به اهتمام امیر عبدالحسینی و محمدحسن حامدی گردآوری شده و انتشارات کتاب آبان آن را به چاپ رسانده است. نقاشی خیالیانگاری -نقاشی قهوهخانهای- و نقاشی پشت شیشه، بخش مهم و قابلتوجهی از هویت و اصالت تاریخ هنر ایران است؛ اما اکنون زمانی میگذرد که این آثار نفیس و ارجمند و پربها که از دلِ مردم جامعه برآمده و بر دل آنها نیز نشسته است، از میان بینندگانشان رخت بربسته و به کُنج مجموعههای خصوصی و موزهها پنهان شده است.
نقاشی قهوهخانهای، شیوهای از نقاشی است که در مقابل هنر درباری و هنر شبهروشنفکریِ دوران تحولِ اجتماعی، ساده و صادقانه داعیهی مردمیبودن دارد و شاید از همین جهت است که نامش را از نهاد اجتماعی مردمی -قهوهخانه- وام میگیرد. به بیان دیگر، جهانبینیِ هنری این شیوه منسوب به نهادی است که از بدوِ ورود به جامعهی ایرانی، پایگاه و سازوکارهای اجتماعی و اخلاقی خاصی پیدا کرده و مظهر همدلیها و همنشینی طبقات مختلف و البته مرامهای مردمی بوده است. قهوهخانه، محلی است که در کنار استراحت و مراودات شغلی، با اتکا به جاذبهی حضور نقّالها، پردهخوانها، معرکهگیرها و... به نیازهای دیگری همچون دسترسی به اخبار، روحیات پهلوانی، آموزههای ملی، مذهبی و اشاعهی هنجارهای فرهنگی پاسخ میدهد. این همان مواردی است که با شرح قصههای مذهبی و حماسی در پردههای نقاشی قهوهخانهای به وفور یافت میشود و محل عرضه و نمایش خود را همچنان در همین اماکن عمومی و مردمی جستوجو میکند.
نقاشان قهوهخانهای چندان به اصول واقعگرایی اهمیت نمیدهند. آنها تناسب، ابعاد و جزئیات موضوع را به اقتضای داستان نقاشی میکنند و از تشابهات شکلی در ظاهر چهره و اندام اشخاص که او را گاهی مجبور به نوشتن نام و شرححالی مختصر کند، واهمهای ندارند. در چیدمان و اصول ترکیببندی، به مکاتب و آموزشهای کلاسیک اعتنایی نمیکنند و عناصر تصویری را متأثر از ترتیب و توالی قصه و خواسته و تمایل مخاطب نقاشی -به قول پژوهشگران، خیالینگاری و به قول خودشان، غلطسازی میکنند.
کتاب حاضر شامل گزیده مقالات و گفتوگوهایی پیرامون این سبک نقاشی است.
قسمتی از کتاب نقاشی قهوهخانه:
یکی از بارزترین جلوههای هنر نقاشی مردمی در تاریخ نقاشی ایران و جهان، نقاشی خیالینگاری ایران است که با بیانی بسیار توانمند و رسا توانسته است مخاطبان خود، بهخصوص مردم کوچه و بازار را جلب کند و از عمق اعتقادات قلبیشان با آنان سخن گوید. نقاش خیالینگار ایرانی جز به رضایت خلق و خالق به چیز دیگری نمیاندیشد؛ زندگی فقیرانه و ساده و بیتکلف او گواه این مدعاست.
خیال نقاش خیالینگار از توهم به دور است؛ او هرگز تصویرگر خوابهای آشفته یا رؤیاهای رمانتیک نیست. او از فطرت انسان سخن میگوید؛ هنرش دستنخورده و صریح و جذاب است. نقاش خیالینگار روایتگر بیادعا و هنرمندانهی روایت پیران و یا تصویرگر جلوههای زیبایی است که بر دل صاف او نقش بسته است؛ ازاینرو، در اثرش شمایل مقدس معصومان تحقق مییابد.
با مشاهدهی چهرهی اولیا درنقاشی پردههای مذهبی، بهراحتی میتوان دریافت که این چهرههای معنوی و آرمانی از کدام عالم با مخاطب خود سخن میگویند. این شمایلها که همواره با هالههایی از نور نشان داده میشوند، با صفاتی همچون گشادهرویی، صلابت و اقتدار معنوی، تبسم مشفقانه، حکمت متعالی و لطف و صداقت و معصومیت همراهاند. نوع طراحی و ساختار نقاشی آنها به گونهای است که در آنها هرگونه صفات ظاهری و نفسانی انسان محوشده و صرفاً چهرهای روحانی و مقدس بر جای مانده است. چشمان نافذ این شمایلها که اغلب به بیننده مینگرند، آنچنان بیننده را مجذوب میکنند که وی را وامیدارند با چشمانی اشکبار با آنان سخن بگوید.
برای نمایش هرچه بیشتر این جلوهی روحانی، هنرمند نقاش چهرهی اشقیا را با حالتهای نفسانی و بسیار ناآرام ترسیم میکند. در مقابل، شمایل اولیا را با وجود تیرها و زخمهای فراوان بر پیکرشان، سرشار از متانت و برکنار از احوال نفسانی مینماید تا معصومیت و قداست شمایلها را بیشتر نشان دهد.
نقاش همواره چهرهی دلخواهش را میکشد. این چهره اگر صورت انسانی داشته باشد، در بهترین و لطیفترین وجه بهصورت شمایل ظاهر میشود؛ و اگر در نقوش طبیعت جلوه کند، فضایی از عالم قدس را به نمایش میگذارد و حس احترام به امور قدسی را در بیننده برمیانگیزد. نمادهای مسیحی نیز که با همین خصوصیات نقاشی میشده، چنین تأثیری بر مؤمنان مسیحی داشته است. هنرمند نقاش در پردهی خیال خود صورتهایی را مشاهده میکند که به عالم او تعلق دارد. اگر هنرمند قلبش به سوی عالم مینوی گرایش داشته باشد، جلوههایی مینوی میبیند؛ و اگر به سوی خرابآباد دنیا یا نفس اماره روی کرده باشد، تصویرهایی متناسب با آن مشاهده میکند و اثر هنریاش نیز بازتاب همان نقشها خواهد بود.