معرفی کتاب: سینمای کریستوفر نولان؛ تصور ناممکن

کتابی است به قلم جکلین فربی و استوارت جوی پیرامون یکی از برجسته‌ترین و بحث‌برانگیزترین فیلمسازان معاصر سینمای امریکا یعنی کریستوفر نولان. چه طرف‌دار سرسخت آثار کریستوفر نولان باشیم و چه آوازه‌اش را صرفاً ناشی از تبلیغات و آب و رنگ فیلم‌هایش بدانیم، به دشواری می‌شود اهمیت او را در سینمای امروز انکار کرد. اهمیتی که بخش زیادی از آن برآمده از توانایی او در تحمیل بسیاری از خواسته‌هایش به هالیوود است. گرچه او اولین و تنها کارگردانی نیست که تلاش می‌کند دست‌کم تا حدودی استقلالش را در این نظام حفظ کند، از معدود افرادی است که از قدرت و نفوذ برخاسته از استقبال طرفدارانش، آشکارا در راستای آزمودن شیوه‌های نوین و بسیار پر خرج بیان در سینما، مانند بهره‌گیری متفاوت از آی‌مکس و ابعاد پرده‌ی آن به قصدِ انتقال معنا و نه صرفاً برای تحت تأثیر قرار دادن تماشاگر استفاده می‌کند. چیزی که ما، مخاطبان ایرانی آثارش، به دلیل دسترسی نداشتن به سالن‌های آی‌مکس و به دلیل تماشای آثار او در سیستم‌های خانگی قادر به تجربه‌ی آن نیستیم و به این ترتیب بخشی از چیزی را که فیلم‌های او در صدد انتقال‌اند از دست می‌دهیم. از آنجایی که نولان در اینجا طرفداران و مخالفان بسیاری دارد و سلایق و نظرات بسیار متضادی درباره‌ی آثارش مطرح می‌شود، شاید مقالاتی مشابه آنچه در این کتاب، پیش روی ماست، بتواند توجه را به ابعادی دیگر از فیلم‌های او جلب کند که به دلیل اولویت‌های متفاوت فرهنگی پنهان مانده‌اند و به این طریق به گسترش بحث کمک کند. وقتی در قسمتی از میزگرد سالیانه‌ی هالیوود ریپورتر پرسیدند: «کار کارگردان چیست؟» کریستوفر نولان پیش از همه پاسخ داد: «فیلم ساختن فقط کنار هم گذاشتن تصاویر است.» با توجه به آوازه‌ی نولان به خاطر روایت‌های ساختارمند قاعده‌مندش، مانند شهرتش در رویکرد خلاقه به داستان‌گویی، شاید سادگی واکنش او برای همکاران کارگردانی که کنارش نشسته بودند، تا حدی ساختگی به نظر رسیده باشد. اما حرف نولان، بیشتر در همان راستای ماهیت مبهم فیلم‌هایش است که غالباً حتی پس از بارها تکرار، برای مخاطب مانند یک راز باقی می‌مانند، رازی مثل خود او.

قسمتی از کتاب سینمای کریستوفر نولان؛ تصور ناممکن:

تصمیم کریستوفر نولان برای ساختن فیلم در ژانر ابرقهرمانی عجیب به نظر می‌رسد. ژانری پر حادثه که با آثار پیشین او تفاوت چشمگیری دارد، از فیلمی چالش‌برانگیز مانند یادآوری گرفته تا فیلمی با جو روان‌شناختی مانند تلقین. در حقیقت، با تمرکز بخصوصِ ژانر ابرقهرمانی بر عمل به جای شخصیت‌پردازی یا سبک روایت، ظاهراً این ژانر بیرون از گستره‌ی علایق نولان قرار می‌گیرد. نولان در مصاحبه‌ای در سال ۲۰۱۲ با اسکات فونداس در مجله‌ی فیلم‌کامنت از تمایلش به دست زدن به کاری بر پایه‌ی یکی از اسطوره‌ای‌ترین شخصیت‌های داستانی محبوب فرهنگ امریکا می‌گوید: «فکر پر کردن این خلاء جذاب هیجان‌زده‌ام می‌کند. تا‌به‌حال هیچ‌کس ماجرای خاستگاه بتمن را روایت نکرده است. دریافت او از فیلم ابرقهرمانی به‌طور متداول، بیش از حد واقع‌گرا توصیف می‌شود، به این نحو که به جای استقرار شخصیت و طرح بر پدیده‌های مافوق طبیعی، آن را بر اساس پدیده‌های طبیعی پی‌ریزی می‌کند.» او در گفت‌وگو با فونداس می‌گوید: «من از نظر لحن در پی تفسیری از بتمن بودم که شخصیتِ خارق‌العاده‌ی داستانی را در دنیایی عادی حاضر کند.» نولان با سه‌گانه‌ی شوالیه‌ی تاریکی، مواد اولیه‌ی داستانی از پیش موجود را از کمیک‌ها گرفت و با ترکیب چشم‌انداز گوتیک شهری و کنش‌های سبعانه با داستانی بر پایه‌ی شخصیت، آن هم نه شخصیت بتمن، بلکه شخصیت بروس وین (کریستین بیل)، آن را به اسلوب نویسندگی و کارگردانی خودش برگرداند. درحالی‌که نولان به خاطر تفسیرش از سه‌گانه‌ای با شخصیت‌های فراوان مرد، تحسین شده است، از زنان داستان او سخن چندانی به میان نیامده است. هرچند، احتمالاً به واسطه‌ی شخصیت‌های زن است که نولان برخی از خلاقانه‌ترین تکنیک‌هایش را در اقتباس از افسانه‌های برآمده از فرهنگ پاپ و آغشتن آن‌ها با لحن متمایز کارگردانیِ خودش نشان داده است. بنابراین، مقاله‌ی حاضر با قائل شدن جایگاهی ویژه برای پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان در عین هم‌نوایی با نقش‌های تجویزی زنانه در فیلم‌های ابرقهرمانی، آنان را دگرگون ساخت، به تصویری که نولان از زنان در آثارش ارائه می‌کند خواهد پرداخت.