عشق به روایت سینما/ آن میل مبهم عشق

مجموعه عشق در سینما، شامل بررسی تعدادی از مهمترین فیلمهای تاریخ سینما با درون مایه غالب "عشق" به تالیف صالح نجفی و به همت نشر لگا به چاپ رسیده است. اورسن ولز معتقد است دو چیز هست که به هیچ وجه نباید روی پرده نشان داد: اجرای واقعی عمل جنسی و دعا به درگاه پروردگار. شاید این مهمترین چالش سینما باشد: عشق را چگونه باید، اگر اصلا بتوان، روی پرده نشان داد بازنمایی کرد؟ و یادمان باشد اگر سینما نبود به احتمال زیاد آدم‌ها به شیوه‌ی دیگری معاشقه می‌کردند یا شاید آدم‌ها می‌بایست به فکر راه‌های دیگری برای آموزاندن شیوه‌های عشق ورزی می‌افتادند. و مثل همیشه سوال، آن وقت، این می‌بود که خود آموزگاران می‌بایست شیوه‌های درست عشق ورزی را از کجا یا از که بیاموزند؟ از حیوانات؟  و این خود، دو سوالِ شاید بی جواب دیگر پیش می‌کشید: آیا حیوانات، ورای غریزه بقا و انجام عمل جنسی به قصد تولید مثل، چیزی چون عشق را تجربه می‌کنند؟ آیا می‌توان به جفت‌گیری حیوانات به چشم معاشقه نگریست؟ و دوم اینکه، اگر نام جفت‌گیری حیوانات را معاشقه بگذاریم چه راهی جز فیلمبرداری و در نهایت چه وسیله‌ای جز سینما برای آموزاندن شیوه‌های عشق‌ورزی به آدم‌ها بر اساس رفتار حیوانات داریم؟ پس از اینها بار دیگر معضلی مطرح می‌شود که اورسن ولز به آن اشاره می‌کند: عمل جنسی را، نه به دلایل اخلاقی بلکه به علل زیباشناختیِ ناب، نباید روی پرده نشان داد. و سینما چه راهی برای بازنمایی عشق- منظور عشق افلاطونی یا عشق منزه نیست- جز نمایش/بازنمایی عمل جنسی/معاشقه دارد؟ پیتر گرین‌اوی در پایان دهه‌ی ۱۹۸۰ موفق‌ترین و جنجالی‌ترین فیلم خود و یکی از بحث‌برانگیزترین و نامتعارف‌ترین عاشقانه‌های تاریخ سینما را ساخت: فیلمی با عنوانی که در بحث‌انگیزی چیزی کم از محتوا و تصویرهایی که در فیلم می‌بینیم ندارد: آشپز، دزد، همسرش و عاشق وی. فیلم گرین‌اوی نه فقط به علت صحنه‌های بی‌پروایش بلکه همچنین و شاید بیش از آن به جهت محتوای سیاسی رادیکالش خشم فراوانی در بریتانیا برانگیخت. در آمریکا تهدید کردند که فیلم را در رده‌ی فیلم‌های X قرار خواهند داد. مخاطبان و منتقدان نمی‌دانستند با چه فیلمی مواجه‌اند. فیلمی درباره‌ی عشق؟ فیلمی درباره‌ی سیاست که به سیاست‌های مارگارت تاچر حمله می‌کند؟ درباره‌ی هیچ؟ درباره‌ی هردو؟ مجموعه عشق در سینما تاملی است در این باره که سینما با عشق چه کرده و همچنین عشق با سینما. این مجموعه  قرار است در ۱۰ جلد، ده فیلم مهم تاریخ سینما را بررسی کند، در بخش اول ۵ جلد از این مجموعه به چاپ رسیده است: عاشقان مصلوب، هیروشیما عشق من، بوسه‌های دزدکی، شب من در خانه‌ی مو و پل‌های مدیسن کانتی.

در بخشی از جلد سوم این مجموعه که شامل بررسی فیلم بوسه‌های دزدکی ساخته تروفوست می‌خوانیم:

یکی از صحنه‌های کلیدی و مطایبه‌آمیز فیلم موقعی‌ست که آنتوان در کیوسک تلفن با کریستین گفت‌وگوی جذاب و کمیکی دارد و وقتی به تظاهرات مه ۶۸ می‌رسند بحث تعمدا قطع می‌شود. انگار تروفو دقیقا علیه گدار سال ۶۸ موضع می‌گیرد، که از سال ۶۷ به بعد فیلمسازی‌ست که سینما برایش یک مدیوم کاملا سیاسی شده. تروفو از هر فرصتی استفاده می‌کند تا به یاد گدار آورد که می‌خواهد زوایای سیاسی فیلمش را هرچه کم‌اهمیت‌تر جلوه دهد. بوسه‌های دزدکی با انواع سبک‌های سینمایی، هم در فرانسه هم در آمریکا بازی می‌کند. یکی از ارجاع‌های فیلم جمله‌ای‌ست که موقع استخدام آنتوان در شرکت آقای بلادی می‌شنویم: شغل آنتوان ده درصد کار دل است و نود درصد کار گِل. یا ده درصد الهام است و نود درصد عرق ریختن. این کلمه‌ها را اولین بار ژان رنوار در فیلم جنایت موسیو لانژ عینا به کار برده بود. ترفو همچنین از تکنیک سینمایی رنوار استفاده می‌کند موقعی که در اتاق‌ها دوربین را به چپ یا راست می‌چرخاند و از طریق نماهایی از اشیاء و اسباب رنگارنگ اطلاعاتی درباره‌ی یک واقعه می‌دهد. تروفو علاوه بر تکنیک‌های رنوار که ارجاع او به آغاز سینمای مدرن فرانسه است، ارجاع دیگری هم به تاریخ سینمای فرانسه می‌دهد. هانری، پیرمرد شاغل در شرکت بلادی کهآنتوان را همکار خود می‌کند و در پایان به شکل غم انگیز و کمیکی می‌میرد، نسخه بدل شخصیت ژاک تاتی است. سبک راه رفتن سرخوشانه و جدی او و بازی‌اش ادای دین تروفو است به تاتی که شاید بزرگ‌ترینسینماگر فرانسه بود، کسی که خط خود را می‌رفت و به معنی دقیق کلمه مولف بود و به هیچ‌کدام از سنت‌های سینما نزدیک نمی‌شد.