سینما-اقتباس: مرد فیل‌نما

«مرد فیل‌نما» فیلمی است به کارگردانی دیوید لینچ و محصول سال ۱۹۸۰ سینمای امریکا. در این فیلم بازیگرانی همچون آنتونی هاپکینز، جان هرت، آن بنکرافت، وندی هیلر، جان گیلگد و پاتریشیا هاج به نقش‌آفرینی پرداخته‌اند. جان موریس برای این فیلم موسیقی متن ساخته و آن وی کوتس نیز آن را تدوین کرده است. «مرد فیل‌نما» در کنارِ «یک داستان سرراست» غیر لینچی‌ترین فیلم‌های لینچ‌اند. دیوید لینچ را همیشه با عناصر سوررئال فیلم‌هایش و اوهام و کابوس‌وار بودن آن‌ها می‌شناسیم؛ اما در «مرد فیل‌نما» با داستانی به ظاهر ساده اما با پیچش‌های دراماتیکی مواجهیم که اخلاقیات و مفهوم عدالت و قضاوت در میان انسان‌ها را به چالش می‌کشد. زندگی جوزف مریک دستمایه‌ی داستانیِ فیلم است. کسی که با یک اختلال مادرزادی عجیب به دنیا آمده و صورتی شبیه به فیل دارد. مریک که در نیمه‌ی دوم قرن ۱۹ میلادی در لندن زندگی می‌کرد، نقص ظاهری‌اش باعث می‌شد که دلال‌های سیرک برای نمایش او و ایجاد حس تعجب در مردم در خلال نمایش‌های سیرک کسب درآمد کنند! در این میان پزشکی به نام فردریک تروس با حس انسان‌دوستی به سراغ مرد فیل‌نما می‌آید و او را در بیمارستانی در لندن بستری می‌کند. مریک چهره‌ای وهم‌آور و قلبی به‌شدت مهربان داشت. او که در زندگی واقعی‌اش تنها ۲۸ سال عمر کرد، دستمایه‌ی لینچ برای ساختن یک فیلم بلندِ سیاه و سفید درخشان براساس اتفاق‌های زندگی‌اش شد. در فیلم، نقد تند و تیز لینچ را نیز به نگاه کاسب‌کارانه‌ی مشتی دلال شاهدیم. نگاه صاحبِ مرد فیل‌نما نگاهی فاقدِ کوچک‌ترین حس انسانی است. او مریک را در شرایط اسفناکی نگهداری می‌کند و تنها انگیزه‌اش این است که با نمایش مرد فیل‌نما در سیرک، پول بیشتری به جیب بزند! مرد فیل‌نما با آنکه آزاری ندارد و کاری به کسی ندارد، بارها توسط همین فرد کتک می‌خورد. فیلم پله‌پله درون این دو شخصیت را برای ما می‌شکافد: مرد فیل‌نما با درونی پر از خصیصه‌های نیک انسانی و صاحب طمّاع او با درونی پر از زشتی‌های دلال مسلکی و ویژگی‌های اخلاقی صرفاً منفعت‌طلبانه و ویرانگر. تقریباً تا اواسط فیلم، از مرد فیل‌نما دیالوگی نمی‌شنویم و مرز شناخت و آگاهی ما از او صرفاً به میانجیِ صداها و اصوات نامفهومی است که از حنجره‌اش بیرون می‌آیند. مریک تنها، از نقطه‌ای که حس امنیت و آرامش می‌کند زبان می‌گشاید و سخن می‌گوید. «مرد فیل‌نما» در مسیر بیمارستان و با صدایی بلند، آیه‌ای از کتاب مقدس را می‌خوانَد که به نوعی بُن‌مایه‌ی شخصیت او را آشکار می‌کند-آیه‌ی بیست و سوم کتاب مقدس- : «تو آنگاه که بخواهی، جان مرا می‌ستانی. این برای من آشکار است. و من می‌دانم که در سرزمین دیگر، فناناپذیر خواهم بود.» و به این ترتیب، وجه انسانیِ شخصیت مرد فیل‌نما در تضاد با چهره‌ی شاید ترسناک او، بر همگان عیان می‌شود.

قسمتی از کتاب The Elephant Man به زبان انگلیسی و چاپ انتشارات فرهنگ زبان:

So next day, at seven o'clock, I came to the shop in a cab. There were not very many people in the road, because it was early in the morning. In November it is dark at seven o'clock in the morning, and I could not see the shop very well. I waited five minutes. A postman walked past. Then the door of the shop opened, and the creature, Merrick, came out. I could not see his face or his body. He had an enormous black hat on his head, like a big box. A grey cloth came down from the hat in front of his face. There was a hole in the cloth in front of his eyes. He could see out of the hole but I could not see in. He wore a long black coat, too. The coat began at his neck, and ended at his feet, so I could not see his arms, his body, or bis legs. On his feet he wore big shoes, like old bags. He had a stick in his left hand, and he walked very slowly. I opened the door of the cab, and got out. 'Good morning, Mr Merrick,' I said. "Can you get in?' 'Elpmyupasteps,' he said. 'I'm sorry,' I said, i don't understand.' For a minute he stood by the door of the cab and said nothing. Then he hit the cab with his stick. STEPS!' he said loudly. 'Help me up the steps! Then I understood. There were three steps up into the cab, and he could not get up them. 'Yes, I see. I'm sorry,' I said. “Let me help you.' I took his left hand and began to help him. My right hand was behind his back. I felt very strange. His left hand was like a young woman's, but his back, under die coat, was horrible. I could feel the bags of old skin on his back under the coat. He put one enormous foot on the first step, and then he stopped. After a minute, he moved his second foot slowly. Then he stopped and waited again. 'Hello, sir. Can I help you? I looked behind me. It was the postman. And behind him, I could see three young boys. One of the boys laughed. The postman smiled. 'Is the gentleman ill? he asked. I thought quickly. 'Yes. But this is a lady, not a gentleman. I'm a doctor, and she's ill. Take her hand, so I can help her better.' The postman took Merrick's left hand, and I helped him with two hands from behind. Slowly, very slowly, Merrick went up the steps and into the cab. One boy was very near the cab. He called to his friends. Come and see this, boys! A fat lady in a black coat! And look at that enormous hat!' The boys laughed. They were very near the cab too, now. I closed the door quickly. Thank you," I said to the postman. "That's all right, sir,' he said. "She's a strange lady, sir, isn't she? "She's ill, that's all.' I said quickly. 'We're going to the hospital. Goodbye, and thank you.' The cab drove down the road to the hospital. I looked at Merrick. That was difficult, wasn't it?' I said. At first he said nothing, but then he spoke. His voice was very strange, but I listened to him carefully, and I could understand him. ‘The steps were very difficult,' he said. "But most things are difficult for me." "Yes,' I said. "Nothing is easy for you, is it?' "No," he said. He was very quiet for a minute. Then he said, 'Who are you, sir?'