خیزش مردم سرخورده/ بهاری که بدل به زمستان شد

کتاب «خیزش مردم سرخورده»، مجموعه ‌مقالاتی پیرامون پدیده‌ی بهار عربی، به همت انتشارات طرح نو به چاپ رسیده است. بهار عربی یکی از رویدادهای جدید تحولات سیاسی جهان در هزاره‌ی سوم محسوب می‌شود؛ رویدادی که بعد از حمله‌ی ایالات متحده‌ی امریکا به عراق در دوران جورج بوش پسر که به خیال خود می‌رفت سلسله‌ای از تغییرات را در جهان عرب ایجاد کند، دومین رویداد عمیق در جهان عرب محسوب می‌شود؛ رویدادی که عرش دیکتاتوری کشورهای عربی را به لرزه درآورد و رهبران مستبد عرب را سرنگون کرد و می‌رفت همانند سقوط کمونیسم در شرق اروپا، دومینویی برای سقوط دیگر کشورهای عربی منطقه باشد. این فصل از قیام‌های عربی از تونس آغاز شد، بلافاصله به مصر سرایت کرد و فوراً به لیبی، یمن و سوریه رسید. اما در سوریه متوقف شد و مسیر دیگری را پیمود.

بهار عربی نامی است که غربی‌ها به آن داده‌اند. قیام‌های آن شباهت‌های بسیاری با انقلاب‌های مخملین کشورهای کمونیستی دارد. چه از بابت خاستگاه اجتماعی و اقتصادی آن و چه از بابت نقطه‌ی آغاز آن که مهم‌ترینش در مصر روی داد. همان‌طور که اتحاد جماهیر شوروی رهبر کشورهای کمونیست بلوک شرق محسوب می‌شد، در جهان عرب نیز به واسطه تولید فکر، مصر رهبر معنوی و فکری جهان عرب محسوب می‌شود. اما سیر تحولات سبب شد تا بهار عربی به زمستان عربی برسد. اتفاقاتی را که در سوریه، یمن و لیبی رخ دادند، می‌توان نافرجامی برای طرحی دانست که آن را بهار عربی نامیدند. البته که هنوز خواسته‌های مردمی به قوت خود باقی است و مطالبه‌ی آزادی و دموکراسی همچنان جزء خواسته‌ی اصلی و مهم مردم عرب است، اما به چنان مشکلاتی برخورده که حرکت آن بسیار کند شده است، اما با قاطعیت می‌توان گفت که از حرکت نایستاده است. سیر تحولات در جهان عرب، به‌ویژه در مصر و تونس، نقطه‌ی آغاز تحولات بهار عربی، به ما نشان خواهد داد که سیر تحولات در راه‌اند و این ارابه حرکتش متوقف نشده است.

در این کتاب تلاش شده است بهار عربی از جنبه‌های گوناگون دیده شود. هم از نگاه خارجی و سیاست‌مداران خارج از جهان عرب که در بخش اول مطالبشان را می‌خوانید، هم از نگاه سیاست‌مداران فعال در جامعه‌ی عرب و هم از نگاه روشنفکران، نویسندگان و اندیشمندان عرب که هرکدام از دریچه‌ی ویژه‌ی خود و از بُعدی که مورد اهتمامشان است، به تحولات نگاه کرده‌اند.

کتاب به دو بخش تقسیم شده است. بخش اول با وجود آنکه نویسندگان مقالات از چهره‌های مطرح هستند، بیشتر جنبه‌ی ژورنالیستی و کمتر جنبه‌ی پژوهشی دارد؛ اما در بخش دوم تلاش شده است مقالات آن دسته از نویسندگانی آورده شود که به‌طور عمیق درباره‌ی بهار عربی پژوهش و اظهارنظر کرده‌اند. برای همین در بخش دوم عمیق‌تر به موضوع پرداخته شده است.

کتاب با مقاله‌ی کاندولیزا رایس، وزیر امور خارجه و مشاور اسبق شورای امنیت ملی ایالات متحده و سیاست‌مدار امریکایی آغاز شده که با آغاز تحولات بهار عربی پیش‌بینی کرده بود مسیر تحولات به چالش بخورد و همان‌طور که در مقاله خواهید دید، آن را مسیر سخت با تغییرات شگرف توصیف کرده بود. در ادامه‌ی آن مقالات نویسندگانی چون فهمی هویدی، غسان شربل، خالد الدخیل، امیل خوری، علاء الاسوانی و دیگرانی را می‌خوانید که نگرانی خود را از آینده‌ی بهار عربی و تحولات مرتبط با آن به روشنی بیان می‌کنند. این‌ها جزء روزنامه‌نگاران برجسته و صاحب فکر جهان عرب محسوب می‌شوند. همچنین، به عنوان یک مقام برجسته‌ی سابق اروپایی مقاله‌ای از خاویر سولانا را می‌خوانید که مطالبه‌ی دموکراسی و آزادی را حق طبیعی مردم جهان می‌داند، اما درباره‌ی آینده‌ی تحولات نگران است. در مقالات نویسندگان به روشنی مشاهده می‌شود تا چه اندازه درباره‌ی مداخلات خارجی و حتی مداخلات کشورهای عربی نفت‌خیز حوزه‌ی خلیج‌فارس ابراز نگرانی شده است و البته فعالیت جنبش اخوان‌المسلمین که مقالات آخر کتاب به این جماعت اشاره کرده و دلایل شکست آن‌ها بررسی شده که در حقیقت به رسیدن بهار عربی به زمستان عربی تعبیر شده است و در خصوص فعالیت آن‌ها به‌روشنی حس بدبینی وجود دارد.

قسمتی از کتاب خیزش مردم سرخورده:

خاورمیانه و آرزوی روزهای پرآشوب

کاندولیزا رایس

جنگ داخلی در سوریه شاید آخرین داستان تجزیه‌ی خاورمیانه‌ای باشد که می‌شناسیم. موقعیت برای هم‌گرایی منطقه‌ای و بازسازی مجدد قوا برای اصلاحات و حفظ توازن قوا، رسیدن به آزادی‌ها و درنهایت رسیدن به یک ثبات دموکراتیک و بازسازی نهادهای مدنی دیگر از دستان ما خارج شده است.

مصر و ایران دو کشوری هستند که سابقه‌ی تاریخی طولانی و هویت ملی بسیار قدرتمندی دارند، ترکیه نیز تا اندازه‌ای همین ویژگی‌ها را دارد، اگرچه انتظار می‌رود آینده‌ای متفاوت برای کردهای آن رقم بخورد؛ قومیتی که بخش بزرگی از ترکیه را تشکیل می‌دهند و مدت‌هاست که با آنکارا چالش دارند و ادعای خودمختاری می‌کنند.

همه‌ی کشورهای مهمی که به دست کشورهای مدرن، یعنی فرانسه و بریتانیا، تشکیل شده‌اند، به گونه‌ای به وجود آمده‌اند که گویی مرزهایشان خط‌هایی بوده‌اند که در دوره‌هایی به دست قدرت‌های بزرگ کشیده شده‌اند، بدون اینکه توجهی به گرایش‌های مذهبی و نژادی و اختلاف‌های قومی آن‌ها بشود. در نتیجه، می‌بینیم که در بحرین ۷۰ درصد مردم شیعه هستند، درحالی‌که قدرت به دست حکومت پادشاهی سنی‌مذهب قبضه شده است. عربستان سعودی در حالی به وجود آمده است که ۱۰ درصد جمعیت شیعه‌ی آن در مناطق شرقی آن متمرکز هستند. در عراق ۶۵ درصد جمعیت شیعه هستند، درحالی‌که اعراب سنی فقط ۲۰ درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌دهند و مابقی مجموعه‌ای از کردها و دیگر قومیت‌ها هستند که تا پیش از سال ۲۰۰۳ نقش چندانی در قدرت نداشتند و قدرت فقط در دست دیکتاتور سنی متعصبی بود که کشور را با مشت آهنین اداره می‌کرد. در اردن بیش از ۷۰ درصد جمعیت فلسطینی‌تبارند. لبنان نیز ترکیبی از سنی‌ها، شیعیان و مسیحیان را در خود دارد و در سوریه مجموعه‌ای از سنی‌ها، شیعیان، کردها و دیگر مذاهب و قومیت‌ها حضور دارند که به دست اقلیت علوی اداره می‌شوند.

ساختار دولت‌های شکننده‌ی خاورمیانه که در دهه‌های اخیر در کنار هم جمع شده‌اند، ترکیبی است از پادشاهان و دیکتاتوری‌های عرب؛ اما شاهدیم که آزادی‌خواهی از تونس به قاهره و از آنجا به دمشق رسیده که این مسئله باعث شده است حکومت‌های خودکامه زمام امور را از دست بدهند؛ اما خطر اصلی اکنون این است که این کشورهایی که به‌طور غیرطبیعی به وجود آمده‌اند، ممکن است تجزیه شوند.

در عراق، پس از سرنگونی صدام حسین، ایالات متحده‌ی امریکا امیدوار بود که بتواند یک حکومت متشکل از قومیت‌های مختلف در کنار هم تشکیل دهد که ضمن به رسمیت شناختن دموکراسی کاری را انجام دهند که حکومت‌های خودکامه نتوانسته‌اند انجام دهند: به همه‌ی آن‌ها ابزارهای لازم برای رسیدن به آینده‌ای روشن داده شد. در حال حاضر، دولت‌ها در این کشور از طریق انتخابات آزاد بازتولید می‌شوند؛ اما هنوز نهادهای آن جوان و شکننده هستند و در منطقه‌ای قرار گرفته‌اند که انفجار قومیت‌ها در مناطق مرزی‌شان آن‌ها را به‌شدت تحت فشار قرار داده است. پیچیدگی‌های موجود در سوریه، عراق و دیگر کشورهای خاورمیانه، این منطقه را به سمت نقطه‌ی انفجار سوق می‌دهد. هم‌زمان خروج عراق از اولویت‌های ایالات متحده سبب شده است تا این کشور به سمت هم‌پیمانی‌های فرقه‌ای برای نجات خود سوق یابد. اگر نخست‌وزیرهای شیعی عراق نتوانند به امریکایی‌ها اعتماد کنند، خطر نخواهند کرد و به سمت تهران خواهند رفت.

خیزش مردم سرخورده با ترجمه‌ی علی موسوی خلخالی در ۲۸۸ صفحه‌ی رقعی با جلد نرم چاپ و با قیمت ۱۱۰ هزار تومان عرضه شده است.

خرید کتاب خیزش مردم سرخورده