ملودرام و حس خوش سینما

کتاب ملودرام، نوشتۀ مشترک جان مِرسِر و مارتین شینگلِر، از مجموعۀ کلوزآپ نشر شورآفرین، به چاپ رسیده است. وقتی در سال ۱۹۷۱، داگلاس سِرک، کارگردان بازنشستۀ هالیوود در منزلش در سوئیس با جان هالیدی مصاحبه کرد، تصورش را هم نمی‌کرد که نظراتش در رابطه با فیلم‌هایی که در دوران کاری خود به‌عنوان کارگردان قراردادی در کمپانی یونیورسال ساخته، بر نسلی از فیلم‌سازان جوان و همین‌طور بر ظهور رشته‌ای در مطالعات سینمایی تأثیر بگذارد. سِرک با معرفی چندین فیلم خود به عنوان ملودرام، بحثی را پیرامون سینمای دهۀ ۱۹۵۰ هالیوود و نمایندگی این دهه از آزمون‌ها و سختی‌های زندگی خانوادگی آغاز کرد که دربرگیرندۀ طبقۀ گسترده‌ای از سینماست و اغلب با مسائل بسیار حساس سروکار دارد و با موقعیت دراماتیک افراطی و همین‌طور حالات احساسی آشکار توصیف می‌شود. به‌هر‌حال، براساس برداشتی که از ملودرام صورت می‌گیرد، این واژه همیشه توان برانگیختن احساسات قوی را در تماشاگران داشته است، از اشک‌های سوگ و اندوه گرفته تا خنده‌های استهزاآمیز. این واکنش‌های قدرتمند و متضاد، کم‌وبیش، در بحث‌های جاری میان فیلم‌پژوهان در حال تکرار است که چه چیزی ملودرام در سینما را تشکیل می‌دهد، عملکردش به عنوان یک ژانر چگونه است و آیا سبکی سینمایی یا یک نشان است. بحث ملودرام که در اوایل دهۀ ۱۹۷۰ شروع شد، برخی از پیچیده‌ترین و مشکل‌ترین ایده‌های مطالعات سینمایی را دربرگرفته و تقریباً با تمام نظریه‌های اساسی، از مسئلۀ ژانر و نظریه‌ مؤلف گرفته تا مسائل پیرامون نمایش، زیبایی‌شناسی و عملکرد آرمانی سینمایی، درگیر بوده است. چالش اصلی کتاب حاضر، تنظیم سلسله واکنش‌های اساسی و اغلب متضاد در رابطه با موضوع ملودرام است در قالب ساختاری منسجم به‌عنوان مقدمه‌ای بر این محدودۀ پیچیده از نظریۀ فیلم. این کتاب، هیچ تعریفی از ملودرام ارائه نمی‌دهد. این موضوع باید مد نظر قرار گیرد که نظریه‌پردازان سینما به طرق مختلف، از ملودرام و موضوعات تابع آن، به عنوان واژه‌ای برای بحث دربارۀ مسائل کلیدی و مهمی همچون نظریۀ مؤلف، ژانر، ایدئولوژی، میزانسن، فمنیسم، روان‌کاوی، واکنش و تأثیرگذاری استفاده کرده‌اند. در بخش اول، به ارتباط بین ملودرام و مطالعۀ ژانر در سینما پرداخته شده است. ملودرام، مانند فیلم‌نوآر، دربرگیرندۀ گروه بسیار مهمی از فیلم‌هایی است که بیشتر در فاصلۀ سال‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ پدیدار شده و روایت در آن‌ها بر خانواده و موقعیت اجتماعی زنان متمرکز است. فیلم‌پژوهان، به‌خصوص توماس السسر، این فیلم‌ها را در ژانر خاص خود طبقه‌بندی می‌کنند: ژانر ملودرام خانوادگی، ژانری که تنش‌ها و تناقضات موجود در پشت ظاهر زندگی حاشیۀ شهرنشینان امریکایی بعد از جنگ را به معرض نمایش می‌گذارد. همچنین در بخش دوم، به بحث دربارۀ ارتباط بین ملودرام و سبک سینمایی پرداخته شده و همچنین آخرین بخش کتاب به رویکردهای جدیدی دربارۀ موضوع ملودرام و سینما می‌پردازد.

قسمتی از کتاب ملودرام:

کریستین گلدهیل در کتاب سینما، بخش مهمی را دربارۀ ملودرام ارائه داد که در آن به توضیح و ارزیابی تاریخ ادبیات چاپ شده راجع به فیلم ملودرام از سال‌های ۱۹۷۱ تا ۱۹۸۳ می‌پردازد. این بخش برای اولین‌بار بحث‌های مربوط به ملودرام در جریان مطالعات سینمایی را در یک جا جمع کرده و به توصیف و تا حدودی ارزیابی نوشته‌های السسر، ناول اسمیت، کلاینهانس، مالوی و کرید پرداخته و فمنیسم جدید لی جیکوبز، مری آن دوآن و تانیا مدلسکی را معرفی می‌کند. دستور جلسۀ فمنیستی گلدهیل در مرور و جمع‌بندی بحث ملودرام در مطالعات سینمایی از نقدهای او بر مطالعات ژانرپژوهی السسر قابل تمیز است. او السسر را به دلیل ضعف در تحقیق و بررسی نقش پروتاگونیست زن و تأثیرش بر ساختار داستان و همچنین عدم تلاش او بر تمایز قائل شدن بین ملودرام خانوادگی از فیلم زنانه و درام رمانتیک مورد انتقاد قرار می‌دهد. از طرف دیگر، ضرورت وجود پروژه‌ای فمنیستی در ارتباط با ملودرام را با این نتیجه‌گیری که علاقۀ اصلی فیلم‎پژوهان فمنیست به ملودرام اساساً معطوف به آشکارکردن وارونه‌گویی‌ها و بی‌ثباتی تلاش‌های هالیوود در بازتولید تناقضات زنانگی در نظام پدرسالاری است به‌روشنی توصیف می‌کند. تعدادی از مقالاتی که گلدهیل در کتاب سینما مرور کرده است، چند سال بعد، زمینۀ کتاب او را با عنوان خانه جایی است که عاطفه آنجاست (۱۹۸۷) شکل می‌دهد که دربرگیرندۀ مجموعه مطالعاتش دربارۀ ملودرام و فیلم زنانه است. ملودرام با ترجمۀ حسین کربلایی طاهر، در ۱۷۳ صفحه رقعی با جلد نرم چاپ و با قیمت ۲۹ هزار تومان روانه کتابفروشی‌ها شده است.