فیلم‌ها چگونه بر سلامت روان ما تأثیر می‌گذراند؟/ تأثیرات روان‌شناختی سینما

کتاب «فیلم‌ها چگونه بر سلامت روان ما تأثیر می‌گذراند»، نوشته آنه فوستل، به همت انتشارات نسل نواندیش به چاپ رسیده است. همه ما در سالن سینما کنار هم هستیم، فارغ از اینکه به‌تنهایی یا در معیت کسی در آنجا حضور پیدا کرده باشیم، بدون نگاه کردن به اطراف می‌توانیم خنده‌های دسته‌جمعی، تنفس عمیق حاضران و حتی اشک‌های همدلانه یکدیگر را ببینیم. درواقع همه ما به عنوان مخاطب و تماشاچی، به‌طور همزمان این کارها را انجام می‌دهیم. ما در کسب تجربه با هم شریک هستیم. بُعد اجتماعی انسان وی را به یک محیط اجتماعی به نام سینما می‌کشاند و می‌تواند تجاربی را برای ما رقم زند که با استفاده از آن، به مقابله بیشتر و کاهش استرس کمک کند و اوقات خوشی را برایمان به ارمغان بیاورد. فیلم‌ها دقیقاً چه کمکی به ما می‌کنند؟ نویسنده‌ی کتاب معتقد است که فیلم‌ها به رشد و تکامل ما کمک می‌کنند. وقتی در فیلم با شخصیتی مواجه می‌شوم که دقیقاً با مشکلاتی شبیه مشکلات من دست به گریبان است، احساس می‌کنم که در تجربه این مسئله چندان تنها نیستم و افراد دیگری نیز با این موضوع درگیر بوده‌اند. این شخصیت‌ها درس‌های زیادی به من می‌دهند. آن‌ها می‌توانند راه‌های احتمالی زیادی را که برای تغییر وجود دارند به من نشان دهند و همین‌طور به من یاد بدهند که چطور سایر افراد برای حل مسائل، شیوه‌های خاصی را انتخاب می‌کنند که هرگز به ذهن من خطور نمی‌کند. فیلم‌ها می‌توانند به من نحوه کنار آمدن با مشکلات را آموزش دهند. می‌توانند به سلامت من کمک کنند. بار عاطفی روابط اجتماعی مرا تخلیه کنند. هیجان‌های مرا تحریک کنند و ساعات خوبی را برایم رقم بزنند. موضوع فیلم درمانی و درمان از طریق فیلم به یونان قدیم برمی‌گردد. در یونان باستان تئاتر تنها محل نمایش یک درام یا داستان نبوده، بلکه محل گفت‌وگو و مباحثه درباره‌ی موضوعات روز زمان خود بوده است. به بیان دیگر، بازیگران تئاتر مشکلات مختلف را از طریق گفت‌وگو و در حضور جمع بینندگان طرح و بررسی می‌کردند. در قرن گذشته، سایکودراما یا روان‌نمایشی به عنوان یک محور درمانی به‌وسیله‌ی متخصصان سلامت روان گسترش یافت. جیکوب مورنو، روان‌پزشک برجسته‌ی قرن نوزدهم، یکی از گسترش‌دهندگان سایکودراما بود. فیلم‌درمانی هم در واقعی نوعی سایکودراماست، با این تفاوت که دیگر سن نمایش وجود ندارد و این شانس که بیمار روی صحنه برود و روندی را طی کند تا مشغولیت‌های ذهنی‌اش رفع شود و هیجاناتش فروکش کند، وجود ندارد. بیمار می‌تواند در فیلم‌درمانی با بازیگر همزادپنداری کند و نسبت به رفتار بازیگر یا کار او احساس منفی نشان دهد. در واقع در فیلم‌درمانی بیمار در جهان فیلم غرق می‌شود و با مشاهده‌ی فیلم و جزئیات آن نوعی پالایش روان برایش اتفاق می‌افتد و حال بهتری پیدا می‌کند. البته بهتر است که این فیلم‌ها از قبل گزینش شوند و نوع فیلم متناسب با هیجان و مشکل تماشاگر باشد، زیرا مشاهده‌ی فیلم می‌تواند تغییرات هیجانی در ما ایجاد کند. مثلاً یک فیلم خشن، سطح هیجانات ما را با افزایش کورتیزول افزایش می‌دهد، یا یک فیلم کمدی درام با ترشح اندروفین باعث آرامش و شادمانی ما می‌شود. دیدگاه پالایش روانی معتقد است که تماشای موفقیت‌ها و شکست‌های قهرمانان فیلم ما را خوشحال یا متأثر می‌سازد؛ بنابراین تماشا کردن فیلم نقش مؤثری در بهبود حالات روان‌شناختی یا تغییر آن در جهت منفی دارد. نویسنده‌ی این کتاب متخصص در امور سلامت و مددکاری است که خودش سال‌ها با مشکلات روان‌شناختی درگیر بوده است. وی ضمن طرح تاریخچه‌ی مختصر زندگی خود در این کتاب، از بهره‌مندی از تماشای فیلم به عنوان یک شیوه‌ی درمانی یاد کرده است و به توضیح و معرفی ۱۲ فیلم سینمایی مطرح جهان که در زندگی و فرآیندهای روان‌شناختی او کمک‌کننده بوده‌اند، پرداخته است.

قسمتی از کتاب فیلم‌ها چگونه بر سلامت روان ما تأثیر می‌گذراند:

آیا اگر می‌توانستید خاطرات یک رابطه‌ی عاشقانه را از ذهنتان پاک کنید، واقعاً این کار را انجام می‌دادید؟ آیا تمایل دارید شخص دیگری خاطرات شما را از ذهنش پاک کند؟ آیا این کار را به واسطه‌ی خشم انجام می‌دهید؟ اگر این تصمیم در برخی مواقع خوشایند و در مواقعی سخت باشد، چطور؟ این سؤالات را از افراد زیادی پرسیده‌ام و اکثر قریب به اتفاق آن‌ها جواب منفی داده‌اند. در اینجا منظور من پاک کردن روابط ناهنجار و آزاردهنده نیست. در واقع سؤالم را به‌طور اختصاصی درباره‌ی این نوع روابط مطرح نکرده‌ام، چون می‌دانم پاک کردن این نوع روابط تا چه حد می‌تواند سودمند باشد. حتی اگر جوئل و کلمنتاین در فیلم درخشش ابدی یک ذهن پاک، تحت این روش درمانی قرار بگیرند، هنوز چیزی در این میان وجود دارد که آن دو را کنار هم نگه می‌دارد. آیا سرنوشت این کار را انجام می‌دهد؟ احساسی که قابل پاک کردن نیست، یا چیز دیگری؟ فیلم، بیننده را با این سؤال تنها می‌گذارد که خودش پاسخ را بیابد. شخصاً تمایلی به از یاد بردن خاطرات گذشته‌ام ندارم. به هیچ وجه دوست ندارم با پاک کردن خاطرات و اتفاقات دوره‌های مختلف زندگی‌ام، توانایی به خاطر آوردن آن‌ها را از دست بدهم. من معتقدم یکی از دلایل حضور ما در کره‌ی زمین، یادگیری است و اگر شما به‌طور هدفمند حافظه‌تان را پاک کنید، به‌طور قطع از این اصل دور خواهید ماند. فیلم‌ها چگونه بر سلامت روان ما تأثیر می‌گذراند را مجید صفاری‌نیا و ارمغان دماوندیان به اتفاق ترجمه کرده‌اند و کتاب حاضر در ۲۳۰ صفحه رقعی با جلد نرم و قیمت ۳۹۹۰۰ تومان چاپ و روانه کتابفروشی‌ها شده است.