فقر احمق می‌کند؛ روشنگر-خوش‌خوان

چاپ پانزدهم فقر احمق می‌کند، نوشتۀ مشترک سندهیل مولاینیتن و الدار شفیر، به همت نشر ترجمان علوم انسانی به چاپ رسیده است. یک مدیر با ده‌ها پروژۀ عقب‌افتاده، یک کارگر ساده با کوهی از بدهی و یک خانم خانه‌دار که درگیر رژیم گرفتن است چه شباهتی با هم دارند؟ این افراد همه دچار کمیابی‌اند. یکی زمان کافی ندارد، یکی بی‌پول است و دیگری نیز کالری‌هایش را محدود کرده. کمیابی به شکلی اعجاب‌آور ذهن همه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مولاینیتن و شفیر، متکی به آخرین یافته‌های علوم رفتاری و اقتصاد، تبیین می‌کنند که چطور ابعاد مختلف زندگی ما، تحت تأثیر ذهنیت کمیتی است؛ همچنین آن‌ها توضیح می‌دهند که چطور سازمان‌ها و تک‌تک افراد می‌توانند کمیابی را مهار کنند تا به موفقیت و رضایت بیشتری دست یابند. رویکرد ما به کمیابی متفاوت است. کمیابی در علم اقتصاد، همه جا پیدا می‌شود. همۀ ما مقادیر محدودی پول داریم؛ حتی پولدارترین افراد هم نمی‌توانند همه‌چیز را بخرند. اما به نظر، در‌حالی‌که کمیابی فیزیکی همه را در بر می‌گیرد، احساس کمیابی این‌طور نیست. روزی را تصور کنید که چندتایی جلسه دارید و فهرست کارهایتان به اندازه‌ای نیست که از دست برود. زمانی که کاری ندارید را صرف طول دادن ناهار یا حضور در یک جلسه می‌کنید یا به یکی از همکارانتان زنگ می‌زنید تا احوالش را بپرسید. حالا روز دیگری را تصور کنید که برنامۀ کاری‌تان پر از جلسات پشت سر هم است. آن وقتِ آزاد کوتاهی هم که دارید باید به یک پروژۀ عقب‌افتاده اختصاص یابد. در هر دوِ این موارد زمان از نظر فیزیکی کمیاب است. مقدار ساعتی که سر کار بوده‌اید یکی بوده و فعالیت‌های زیادی برای پر کردن این ساعات پیش رویتان بوده است. بااین‌حال در یک مورد، شما عمیقاً نسبت به این کمیابی و محدود بودن زمان آگاه بوده‌اید؛ در مورد دیگر، این کمیابی واقعیتی مبهم بوده و شاید اصلاً توجهتان را جلب نکرده باشد. احساس کمیابی از واقعیت فیزیکی‌اش مجزاست. همان‌طور که تِیلر برندۀ نوبل اقتصاد ۲۰۱۷ می‌گوید: «این کتاب از نظر علمی بی‌بدیل و از نظر روایی بسیار خواندنی و سرگرم‌کننده است.»

قسمتی از کتاب فقر احمق می‌کند:

فرض کنید می‌خواهید به یک سفر کاری بروید. چطور یک چمدان بزرگ را خواهید بست؟ احتمالاً کار را با قرار دادن وسایل ضروری آغاز می‌کنید: لباس‌های راحتی، لباس‌های رسمی، وسایل برقی. درحالی‌که چمدان هنوز پر نشده، احتمالاً چند مورد کمتر ضروریِ دیگر را نیز اضافه خواهید کرد. برای باران احتمالی یک چتر با خود می‌برید. یک ژاکت که اگر هوا سرد شد به تن کنید. لباس‌ها و کفش‌های ورزشی را به چمدان اضافه می‌کنید. (شاید در سفر کمی ورزش کردید.) راضی از چمدانی که چیده‌اید و در‌حالی‌که هنوز جای خالی دارد آن را می‌بندید. چیزهای دیگری هم می‌توانستید بردارید، ولی به نظرتان همین‌ها کافی است. حالا تصور کنید می‌خواهید یک چمدان کوچک را برای همین سفر ببندید و مثل بار قبل احتمالاً با جا دادن وسایل ضروری شروع می‌کنید. اما این بار همین وسایل به‌سرعت چمدان را پر می‌کند. همه چیز را بیرون می‌‌آورید و این بار با دقت بیشتری پیش می‌روید. وسایل را یکی‌یکی و با حوصله جا می‌دهید. خلاقیت بیشتری به خرج داده و از فضای موجود بهتر استفاده می‌کنید. جوراب‌ها و شارژر موبایلتان را داخل کفش‌هایتان جا می‌دهید و این باعث می‌شود کمی فضای اضافه پیدا کنید. آیا باید ژاکت را با خود ببرید؟ لباس‌های ورزشی چطور؟ یا چتر؟ آیا ارزشش را دارد که ریسک خیس شدن زیر باران را به جان بخرید و شانس شروع ورزش و روی فرم آمدن را به دست آورید؟ بستن چمدان کوچک تشکیل این‌گونه بده‌بستان‌ها را ناگزیر می‌کند. بعد از مقداری تأمل، ژاکت را انتخاب می‌کنید و به‌زحمت درِ چمدان را می‌بندید. هم چمدان بزرگ و هم چمدان کوچک محدودیت‌هایی دارند: مهم نیست اندازۀ چمدان چقدر باشد، واضح است که نمی‌توانید همۀ چیزهایی که شاید به کار آید را در آن قرار دهید. برای بستن هر دو چمدان باید تصمیم گرفت که چه چیزهایی را ببریم یا نبریم. با‌این‌حال از نظر روان‌شناختی تنها چمدان کوچک به یک مشکل واقعی می‌ماند. چمدان بزرگ با بی‌اعتنایی چیده شد، چمدان کوچک با توجه و تمرکز زیاد. این استعاره‌ای است از بسیاری از مشکلات دیگر زندگی. چمدان زمان را داریم که باید کار، فراغت و وقت‌گذرانی با خانواده را در آن جای دهیم. چمدان پول را داریم که باید مسکن، پوشاک و دیگر هزینه‌ها را در آن بگذاریم. برخی از ما چمدان خودخواستۀ کالری را داریم که باید وعده‌های غذایی را در آن قرار دهیم. آن‌طور که این استعاره هم نشان می‌دهد، زمانی که کمیابی ما را متمرکز می‌کند، شیوۀ چیدمانمان را نیز تغییر می‌دهد. شیوۀ مدیریت ما برای هر دلار، هر ساعت یا هر کالری را تغییر می‌دهد. همچنین باعث خواهد شد چمدان‌هایی با چینشی متفاوت داشته باشیم. چمدان بزرگ بدون توجه و با کلی فضای اضافی چیده شد. چمدان کوچک با توجه و تمرکز چیده شد و تا جایی که جا داشت پر شد. برای درک این نکته که کمیابی، کمیابی می‌آورد، ضروری است تا این تفاوت‌ها در شیوۀ چیدمان چمدان را درک کنیم. فقر احمق می‌کند با ترجمۀ امیرحسین میر ابوطالبی در ۳۸۴ صفحه رقعی با جلد نرم چاپ، و با قیمت ۴۴۵۰۰ تومان عرضه شده است.