سیلی نقد/ احمد طالبی‌نژاد؛ زندگی، سینما، عشق

کتاب سیلیِ نقد شامل گفت‌وگو با احمد طالبی‌نژاد منتقد و معلم سینما به همت انتشارات روزنه به چاپ رسیده است.جهانبخش نورایی در مورد این کتاب می‌نویسد: سیلی نقد را احمد طالبی‌نژاد پیش از انتشار به من داد، خواندم. یکی دو تا توصیه کردم که نمی‌دانم گوش کرده یا نه. اما در مجموع کارش این‌قدر گیرا بود که با همه‌ی گرفتاری‌ها نتوانستم از خواندنش دست بکشم. طالبی‌نژاد به کمک یک پرسنده‌ی دانا و خوش‌فکر (مهرداد شمشیربندی) از خودش و دلبستگی‌هایش و جهان و مافیها و خاطره‌هایش چنان به روشنی و شیرینی حرف می‌زند که برای هر رقم آدم می‌تواند جذاب باشد. رک‌گویی‌اش که به کتاب نیرو و جاذبه داده، ممکن است کسانی را برنجاند و بیازارد. طالبی‌نژاد البته در دشمن‌تراشی سابقه دارد. فرقش اما با دشمن‌تراشی‌های حرفه‌ای این است که بی‌ملاحظه و بدون حساب-کتاب، از ته دل حرف می‌زند و بی‌پردگی‌اش بیشتر از سر دلخوری‌اش از کجی و ناراستی است. البته ممکن است گاهی هم احساس بر او غلبه کند و در داوری کردن کمی از انصاف دور بیفتد. به هر حال، این درست است که سیلی را جنگ‌افزار نقد کرده، اما نوازش و نواختن و دوست داشتن هنر و هنرمند را هم پشت گوش نینداخته. من و طالبی‌نژاد در نگاه‌مان به هنر فیلم و بار اجتماعی و فرهنگی آن به هم نزدیک هستیم. همیشه با علاقه نوشته‌های او را می‌خوانم و به حرف‌هایش گوش می‌دهم. اما گاهی هم یک جایی فاصله‌ی غافلگیرکننده‌ای با هم پیدا می‌کنیم. مثلا وقتی به آنجای کتاب رسیدم که طالبی‌نژاد می‌گوید "خانه‌ی پدری" کیانوش عیاری فیلم بدی است، کم مانده بود سیلی نقد را کنار بگذارم، اما در جا به ذهنم رسید فعلا دست نگه دارم؛ شاید مدتی با نگاهی متفاوت نظرش را اصلاح کند، همان‌طور که بدگویی‌اش از فیلم نار و نی سعید ابراهیمی‌فر را بعدها پس گرفت. این هم یکی از جنبه‌های زیبا و مثبت شخصیت طالبی‌نژاد است که بلد است گاهی هم یک سیلی (البته نه چندان آبدار) به خودش بزند دنیایش را تازه‌تر و دلچسب‌تر و عمیق‌تر کند. سیلی نقد با تمام خوب و بدش، فقط درباره‌ی احمد طالبی‌نژاد در قامت یک آموزگار بازنشسته‌ی اهل ادب و هنر و رسانه و فیلم و نمایش و البته یک منتقد فیلم خوش‌قلم صاحب سبک نیست؛ تاریخ شفاهی پر کشش چندین دهه فرهنگ و سینما و سیاست‌ورزی و تاریخ و خیلی چیزهای دیگر در این سرزمین هم هست. خاکستر گرمی است در اجاق سرد روزهای رفته. می‌شود سیلی نقد را خواند و تحسینش کرد یا بر آن خرده گرفت. اما کمتر کسی می‌تواند سیلی نقد را از نیمه رها کند.خاصیت یک کتاب خواندنی همین است.

قسمتی از کتاب سیلی نقد:

-یک فیلم چه چیزهایی باید داشته باشد تا شما را به نوشتن درباره‌اش برانگیزد؟ *سوال خوبی است! یک فیلم باید جنبه‌های قابل نقد داشته باشد. یعنی بشود در مورد آن نقد بنویسی. ارزش نقد نوشتن داشته باشد. حتی ممکن است که از فیلم زیاد خوشت نیاید. دوست عزیزم، عبدالله تربیت می‌گفت پیش از انقلاب، شمیم بهار در دانشگاه تهران، فیلم‌شناسی و نقد و تحلیل فیلم درس می‌داد. سه جلسه درباره‌ی هفت سامورایی اثر کوروساوا صحبت کرد ولی در آخرین لحظه و در پایان جلسه‌ی سوم گفت: در ضمن بگویم که من اصلا این فیلم را دوست ندارم ! (اگر اولین جلسه می‌گفت، شاید مخاطب حرفش را جدی نمی‌گرفت.) فیلم باید نقدپذیر باشد یعنی جنبه‌هایی داشته باشد که شما بتوانید در مورد آن جنبه‌ها حرف بزنید، چه بد و چه خوب. فیلمی که نقد می‌شود ممکن است لزوما فیلم خوشایندی نباشد ولی فیلم مهمی است. اصلا فیلمی که نقدپذیر باشد، مهم است. حداقل باید چیزی در آن باشد که اسمش را می‌گذاریم زبان سینما. منظورم گفتن جملات کلی نیست‌ها! جملاتی مثل این سینما است یا آن سینما نیست! ممکن است موضوع فیلم را دوست نداشته باشی، ولی می‌سنجی که زبان فیلم چقدر به زبان سینما نزدیک است. به هر حال ما با مدیومی (رسانه‌ای) روبرو هستیم که الفبای آن بصری است و کلامی نیست. ما با پلان و سکانس و میزانسن سر و کار داریم. به نظر من اگر فیلمی از این دیدگاه بررسی شود، حتی اگر موضوع آن موضوع مزخرفی باشد، می‌شود راجع به آن نقد نوشت. آخر راجع به فیلمفارسی‌ها، مثلا فیلم‌های رضا صفایی چه نقدی می‌شود نوشت، جز این که کل فیلم را در یک جمله به هم بمالی و رد کنی! ولی در همان زمان فیلم‌نامه‌هایی هم نوشته می‌شد که جنبه‌هایی برای نقد و بررسی داشت. مثلا در اوج فیلمهای لمپنی، فیلمی ساخته شد به نام سه قاپ از زکریا هاشمی. آن موقع منتقدان در مورد این فیلم خیلی نوشته بودند و من همیشه کنجکاو بودم که چرا فیلم مهمی است؟ همین چند سال پیش آن را دیدم و به نظرم خیلی فیلم بدی آمد؛ ولی منتقدان آن دوران حق داشتند چون این فیلم با فیلمفارسی‌های هم‌زمانش متفاوت بود. سیلی نقد در ۴۸۹ صفحه رقعی با جلد نرم چاپ و با قیمت ۷۹۵۰۰ تومان عرضه شده است.