روزشمار دانایی/ تأملاتی برای تمام روزهای سال

«روزشمار دانایی» با زیرعنوانِ تأملاتی برای تمام روزهای سال، عنوان کتابی است از لئو تولستوی که به همت انتشارات نگاه به چاپ رسیده است. این کتاب آخرین اثر مهم تولستوی است. با خلق این اثر، تولستوی به رؤیای پانزده ساله‌اش جامه‌ی عمل پوشاند و حکمت چندین قرن را در کتابی گردآوری کرد تا طیف گسترده‌ای از مخاطبان از آن بهره گیرند. تولستوی برای آفرینش این کتاب بسیار تلاش کرد و از سال ۱۹۰۴ تا ۱۹۱۰ سه نسخه با ویراست‌های متفاوت از آن منتشر کرد. اندیشه‌ی اولیه‌ی این کتاب به دهه ۱۸۸۰ برمی‌گردد. تولستوی نخستین‌بار مفهوم روزشمار دانایی، تأملاتی خردمندانه از نامدارترین فیلسوفان تمام اعصار، را در سال ۱۸۸۴ ثبت کرد. او در پانزدهم مارس همان سال، در یادداشت‌هایش نوشت: «باید برای مطالعه‌ی خودم مجموعه‌ای از اپیکتتوس، مارکوس اورلیوس، لائوتسه، بودا، پاسکال و عهد جدید آماده کنم. این کار برای همه لازم است.» و در سال ۱۸۸۵، در نامه‌ای به دستیارش، آقای چرتکوف، نوشت: «می‌دانم مراوده با متفکرانی بزرگ همچون سقراط، اپیکتتوس، متیو آرنولد و تئودور پارکر به انسان نیروی درونی، آرامش و شادمانی می‌دهد. این اندیشمندان درباره‌ی مهم‌ترین مسائل انسانی، معنای زندگی و فضیلت با ما سخن می‌گویند... می‌خواهم کتابی بنویسم که در آن بتوانم درباره‌ی درست زندگی کردن با مردم سخن بگویم.» فرایند گردآوری این اندیشه‌ها بیش از پانزده سال طول کشید. تولستوی در اواخر ۱۹۰۲ و در اوایل ۱۹۰۳ نوشتن کتاب را آغاز کرد، درست در هفتمین دهه عمرش، هنگامی که به‌شدت بیمار بود و به معنای مرگ و زندگی می‌اندیشید. وقتی نهایتاً کتاب را برای ناشر فرستاد، در یادداشت‌هایش نوشت: «احساس می‌کنم ارتباط با بهترین و خردمندترین کسانی که آثارشان را خواندم و اندیشه‌هایشان را برای این کتاب برگزیدم باعث استعلای معنوی و اخلاقی‌ام شده است.» او در جای جای یادداشت‌هایش نوشته است: «چه چیزی می‌تواند از گفت‌وگوی هرروزه با داناترین انسان‌های جهان ارزشمندتر باشد؟» او برای این مجموعه از میان بهترین نویسندگان جهان - که آن‌ها را دوستان و همکارانش می‌نامد دست به انتخاب زده است. تولستوی در یادداشت‌هایش نوشته است: «به همراه کانت و دیگر اندیشمندان نامدار جهان می‌توان اندیشه‌های لوسی مالوری، روزنامه‌نگار ناشناخته‌ی امریکایی، را یافت.» نسخه اول این کتاب «اندیشه‌های خردمندان» نام داشت که در سال ۱۹۰۴ به چاپ رسید. این اثر از سال ۱۹۰۴ تا ۱۹۱۰ و در زمان حیات تولستوی، سه بار و هربار با عنوان فرعی متفاوتی به چاپ رسید. بین سال‌های ۱۹۰۵ تا ۱۹۰۷ تولستوی برای کامل کردن و حجیم‌تر کردن کتاب روی نسخه‌ی دوم این اثر کار کرد. او در میانه‌ی اوت ۱۹۰۵، در مقدمه‌ی کتاب نوشت: «روزشمارم را کامل‌تر و بزرگ‌تر کرده‌ام که دوبرابر نسخه‌ی قبلی است. دوماه تمام هیچ‌چیز دیگری نخواندم؛ نه روزنامه و نه مجله، و به همین دلیل احساس خوشحالی می‌کنم... جهالت شگفت‌زده‌ام کرده است، به‌ویژه جهالت فرهنگی و اخلاقی جامعه ما... تمام آموزش‌ها باید به سوی استفاده از گنجینه و میراث فرهنگی گذشتگان سوق داده شود.» تفاوت اصلیِ نسخه اول، «اندیشه‌های خردمندان»، و چاپ دوم، «روزشمار دانایی»، در آن است که در نسخه دوم، تولستوی موضوعاتی را برای روزها و هفته‌ها و ماه‌های سال درنظرگرفته است. او در ژوئن ۱۹۰۴، در یادداشت‌هایش این گونه نوشت: «مشغول مجموعه‌ای برای خواندن هستم... نمی‌توانم هیچ کار دیگری انجام بدهم... اندیشه‌ها را انتخاب کرده‌ام و آن‌ها را به موضوعات اصلی، از قبیل خداوند، عقل، قانون، عشق، سرشت الهی انسان، ایمان، وسوسه، سخن، فداکاری، جاودانگی، نیایش، آزادی، کمال، مهربانی، کار و...، دسته‌بندی کرده‌ام.» تولستوی در بیست‌و‌یکم دسامبر ۱۹۰۴، در یادداشت‌هایش نوشت: «این روزهای آخر، احساس می‌کنم از آن جایگاه رفیع معنوی و اخلاقی پایین آمده‌ام؛ جایگاهی که هنگام مراوده و گفت‌وگو با خردمندترین و شایسته‌ترین متفکران جهان درحین نگارش کتاب به دست آورده بودم.» کتاب «روزشمار دانایی» بعد از چاپ اول، همیشه روی میز کار تولستوی بود و در پنج سال آخر عمر، محبوب‌ترین کتابش بود. از ۱۹۰۵ تا ۱۹۱۰، هر روز مدخل همان روز را می‌خواند و به تمام دوستانش نیز همین را توصیه می‌کرد. او شانزدهم ماه مه ۱۹۰۸، در نامه‌ای به دوستش، گوسف، نوشت: «نمی‌دانم چگونه برخی از مردم می‌توانند بدون گفت‌وگو با خردمندترین مردمانی که روی زمین زیسته‌اند زندگی کنند؟... من از اینکه هر روز این کتاب را می‌خوانم احساس خوشحالی می‌کنم.» تولستوی در واپسین سال عمرش، در۱۹۱۰، نسخه سومی از این کار منتشر کرد که نسخه‌ای کوتاه شده و ساده شده به نام «راه زندگی» بود. او می‌خواست کتاب را برای آدم‌های کم‌سواد و حتی چوپان‌ها و بچه‌ها هم قابل فهم کند. به احتمال زیاد، تولستوی «روزشمار دانایی» را با جنگ و صلح مقایسه کرده است وقتی که می‌نویسد: «آفرینش کتابی برای توده‌ی مردم و برای میلیون‌ها انسان ... بسیار مهم‌تر و سودمندتر از نگارش رمانی است که برخی از افراد طبقه ثروتمند را برای مدت کوتاهی به سوی خود بکشاند و بعد برای همیشه فراموش شود. اقلیم این هنر ساده و در دسترس همگان، بسیار پهناور و درعین حال بکر است.» نسخه‌های دیگر در ۱۹۱۲ - ۱۹۱۱ در ادسا و سن‌پترزبورگ منتشر شد. در سال ۱۹۱۲، نسخه‌ای از «روزشمار دانایی» در روسیه منتشر شد، اما پس از انقلاب روسیه در رژیم شوروی ممنوع شد؛ دلیلش هم سویه معنوی و نقل‌قول‌های فراوان مذهبی‌اش بود. اما وقتی در ۱۹۹۵ و بعد از اصلاحات دموکراتیک اخیر در روسیه چاپ شد، موفقیت چشمگیری کسب کرد و بیش از سیصد هزار نسخه از آن به فروش رفت. این کتاب اثر یکی از بزرگ‌ترین متفکران و نویسندگان جهان است که در آن میراث معنوی جهان بازنمایی شده و مهم‌ترین آثار مذهبی، فلسفی و ادبی جهان یک جا در آن جمع آمده است. «روزشمار دانایی» حکم راهنمای عملی معنویت را برای خوانندگانش دارد تا به آن‌ها بگوید چگونه در آرامش، مهربانی، خشنودی و شادمانی زندگی کنند. هدف اصلی تولستوی از نگارش این کتاب انتقال خرد و دانایی به شمار گسترده‌ای از مردم است.

قسمتی از کتاب روزشمار دانایی:

هشتم فوریه چرا این همه از سرزنش دیگران لذت می‌بریم؟ زیرا وقتی کسی را بابت چیزی سرزنش می‌کنیم، تصور می‌کنیم خودمان هرگز قادر به انجام آن چیز نیستیم. از این روست که دوست داریم عیب‌جویی از همسایگانمان را بشنویم. «تولستوی» قضاوت نکنید تا قضاوت نشوید، چون با همان معیاری که قضاوت می‌کنید قضاوت خواهید شد. با هر پیمانه‌ای بسنجید با همان پیمانه سنجیده خواهید شد. ای ریاکار! ابتدا میله‌ای که در چشمان خودت فرورفته را بیرون بیاور تا روشن و بینا بتوانی سنگریزه از چشم برادرت بیرون آوری. چگونه می‌توانی به برادرت بگویی که بگذار سنگریزه را از چشمت بیرون بیاورم هنگامی که خودت یک میله در چشم داری؟ «انجیل متی، ۵-۱ :۷» نهم فوریه اهریمن فراگیر، که همانا جنگ است، هرچند عظیم باشد در قیاس با اهریمنی که در دل مردمان ساده و سخت‌کوش جا خوش کرده، و آن هم از عواقب جنگ است، کمتر اهمیت دارد. تولستوی جنگ هنگامی رخ می‌دهد که مردمان درنده‌خو و فاسد به قدرت می‌رسند. تولستوی روزشمار دانایی را امید ورزنده ترجمه کرده و کتاب حاضر در ۲۷۲ صفحه رقعی با جلد نرم و قیمت ۵۲۵۰۰ تومان چاپ و روانه‌ی کتابفروشی‌ها شده است.