ژاک تاتی: زندگی و آثار/ مرد خیالباف

کتاب «ژاک تاتی: زندگی و آثار» به همت نشر درون به چاپ رسیده است. «بزرگ‌ترین. روی هم رفته این چیزی است که هیچ‌وقت کسی در آن شک نکرده است.» چنین بود اولین کلمات سرژ دنه در نوامبر ۱۹۸۲، در خطابه‌ی ترحیم ژاک تاتی. دو سال قبل‌تر، مارگریت دوراس در «چشمان سبز» نوشته بود: «واقعاً می‌پرستمش. تصور می‌کنم که او شاید بزرگ‌ترین سینماگر جهان است. «زنگ تفریح» محشر است، بزرگ‌ترین فیلمی که تابه‌حال درباره‌ی عصر جدید ساخته شده.» کولت در سال ۱۹۳۶ تمجیدی درباره‌ی تاتی، که در ABC  کشفش کرده بود، به‌عنوان هنرپیشه‌ی پانتومیم نوشت. بنابراین دو تن از بزرگ‌ترین زنان نویسنده‌ی قرن بیست از تاتی تمجید کرده بودند، آن هم در دو زمان تعیین‌کننده‌ی زندگی‌اش و بسیارند کسانی که بدین ترتیب او را ستوده‌اند، از ژان کوکتو گرفته تا وودی آلن؛ زیرا هر چند که تاتی فقط یک فیلم کوتاه و شش فیلم بلند بین سال‌های ۱۹۴۶ و ۱۹۷۴ ساخته، هیچ‌کس در فکرش هم نمی‌گنجد که به این امر اعتراض کند که او در میان مشهورترین و مهم‌ترین بازیگران و کارگردانان تاریخ سینمای فرانسه و جهان جای دارد. نمایش ستایش‌برانگیز نسخه‌ی «زنگ تفریح» که فرانسوا اد به مناسبت جشنواره کن ۲۰۰۲ مرمت کرده بود، در نهایت آشکار کرد که این فیلم تا چه حد هنوز کم شناخته شده بود. زمانی که تمام فیلم‌هایش باز دارد به روی اکران می‌رود، در حقیقت دشوار است واقعاً بدانیم چه تعداد تماشاگر آن‌ها را دیده‌اند. زیرا به‌طور قطع، شهرت هیأت فرانسوای پستچی یا موسیو ئولو از شهرت خود فیلم‌های تاتی خیلی فراتر می‌رود. شوری که «زنگ تفریح» در کن برانگیخت نیز نشانگر احساسی مشترک است: بیست سال پس از مرگ کارگردان، تحول جامعه و تحول سینما شاید سرانجام جاه‌طلبانه‌ترین فیلم تاتی را برای اکثر مردم قابل دسترسی کرده است. نگاه انتقادی‌اش نسبت به مدرنیته، در واقع در برخی دلمشغولی‌های زمانه‌ی ما پژواکی می‌یابد. در «زنگ تفریح»، افشای یکدست کردن شیوه‌های زندگی و معماری‌ها، هجو امریکایی شدن زبان یا برملا کردن به حاشیه رفتن طبیعت و انسان، اعتراض معاصر به جهانی شدن -یا همه‌گیر شدن- را نشان می‌دهند. از لحاظ زیبایی‌شناسی، حذف کلام و قهرمان، امتناع از روایت کلاسیک، همگانی کردن کمدی که می‌تواند در هر لحظه، در هر جای پلان و برای تمام پرسوناژها به ناگه ظاهر شوند، امروزه خیلی بیشتر قابل قبول‌اند تا سال ۱۹۶۷. خنثی بودن تاتی بازیگر و حضور متغیر موسیو ئولو، که کمتر از همیشه پرسوناژی مرکزی است خیلی کمتر از درخشش کار تاتی کارگردان و تیز بودن نگاهش در چشم هستند. کتاب حاضر در بر دارنده‌ی مروری است بر زندگی و آثار این نابغه‌ی هنر هفتم.

قسمتی از کتاب «ژاک تاتی: زندگی و آثار»:

تاتی به عنوان مبتکر بزرگ فرم‌ها، به‌درستی در نظر می‌گرفت که خویشاوند فقیر سینما، به‌ویژه کمدی، صدا بود. به عقیده‌ی او، علت اصلی‌اش جایگاه مفرطی بود که به زیان زبان واقعی بدن به کلام می‌دادند. بنابراین او دیالوگ را -طبق گفته‌ی ژرژ سادول، به عنوان صدایی میان دیگر صداها در نظر می‌گرفت. به علاوه، کلام، درحالی‌که چندان در فیلم‌هایش حاضر نیست، برحسب نحوه‌های مختلف نشانه‌ی غیبت ارتباط است: یا جملات معلق و ناتمام می‌مانند یا بالعکس پایان‌ناپذیر و بیهوده هستند (وزیر در رادیو یا جوان دانشجو در تعطیلات موسیو ئولو) یا بکار بردنشان نظر به اطلاعات داده شده از طریق تصویر، کاملاً حشوآمیز است (اوه، یک صدف!) یا سرانجام دستوراتی صادرشده را نشان می‌دهند که نمی‌توانند جایی برای کوچک‌ترین پاسخی باقی بگذارند. یک رادیو در زنگ تفریح به شکلی نمونه‌وار خلاصه می‌کند: «بخرید پاک‌کننده‌ی سریع، چون که پاک‌کننده‌ی سریع!» از همان وقت، تمام این صداهای روزانه (صدای قدم‌ها، ترکیدن تیوب وسط قبرستان، افتادن تنگ یا خواندن خروس) با نشان دادن قابلیتشان در برانگیختن یک لبخند رشته‌ی کلام را به دست می‌گیرند، به شرط آنکه توأمان درست و غافلگیرکننده باشند. ژاک تاتی: زندگی و آثار را عظیم جابری ترجمه کرده و کتاب حاضر در ۱۴۷ صفحه رقعی با جلد نرم چاپ و با قیمت ۳۰ هزار تومان عرضه شده است.