معرفی کتاب: مدرنیسم در سینما

کتابی است از آندراش بالینت کوواچ و چاپ انتشارات علمی و فرهنگی. نویسنده‌‌ی این کتاب، منتقد فیلم و استاد دانشگاه ای ال تی ای بوداپست مجارستان است که در آنجا دروسی همچون تاریخ سینمای مدرن، تحلیل فیلم و نظریه‌ی شناختی سینما را تدریس می‌کند. نویسنده در این کتاب، ابتدا به تاریخچه‌ی پیدایش اصطلاح مدرن می‌پردازد و بعد با استناد به مدارک، تلاش می‌‌کند تفاوت‌های ظریف مفاهیم و اصطلاحاتی مانند مدرن، مدرنیته، مدرنیسم، مدرنیست و آوانگارد را، که بعضی هم‌پوشانی دارند، روشن کند. پس از آن، به چگونگی رابطه‌ی بین مدرنیسم و سینما می‌پردازد. سپس نحوه‌ی شکل‌گیری سینمای هنری مدرنیستی و چگونگی ایجاد جشنواره‌های مهم سینمایی را شرح می‌دهد. در ادامه، ضمن توضیحات مبسوطی درباره‌ی فرم‌ها، ژانرها، الگوها و سبک مدرنیستی، مثال‌هایی از فیلم‌سازان مشهوری همچون کارل تئودور درایر، روبر برسون، اینگمار برگمان، میکل آنجلو آنتونیونی، لوئیس بونوئل، فدریکو فلینی، پی‌یر پائولو پازولینی و ژان لوک گدار ارائه می‌کند. یکی از نکات چشمگیر در کتاب حاضر این است که فقط به بخشی از اروپا توجه نداشته است، بلکه ‌ همه‌ی بخش‌های آن را از نظر گذرانده، به‌طوری‌که مثلاً صفحات بسیاری را به بحث درباره‌ی سینمای اروپای شرقی و فیلم‌سازانی مانند آندری تارکوفسکی، میکلوش یانچو، میلوش فورمن و یژی کاوالروویچ اختصاص داده است. این کتاب با نگاهی عمیق و همه‌جانبه، ضمن بررسی تاریخی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و هنری نحوه‌ی شکل‌‌گیری و تکامل مدرنیسم در سینما، بحث‌های نظری و فلسفی مهمی را نیز ارائه می‌کند و از این رهگذر به نظریات فیلسوفان بزرگی مانند نیچه، سارتر، بارتو دلوز می‌پردازد. علاوه بر این، به شکلی گذرا به ارتباط میان مدرنیسم و پسامدرنیسم در سینما، تأثیرات متقابل این دو بر یکدیگر و تفاوت این دو –به‌خصوص از نظر ساختار و روایت سینمایی و چگونگی شکل‌گیری پسامدرنیسم- پرداخته است. قسمتی از کتاب «مدرنیسم در سینما»: یکی از رایج‌ترین الگوهای فیلم هنری در ملودرام کلاسیک ریشه دارد. ملودرام در تکامل شیوه‌ی فیلم هنری، بیشترین تأثیر را داشت. این ژانر به همراه ژانر جنایی مهم‌ترین ژانری بود که برای اولین‌بار فاصله‌ی بین سینمای عامه‌پسند تجاری و سینمای هنری را از وقتی که این تمایز ظاهر شده بود، از میان برداشت. این ژانری بود که نه‌تنها بیشتر از مدرنیسم عمر کرد، بلکه درون مدرنیسم نیز به حیات خود ادامه داد. به بیان دیگر، ما چیزی را خواهیم یافت که شبیه نسخه‌ی مدرنیستی ملودرام کلاسیک است. اولین چیزی که می‌خواهم نشان دهم این است که ساختار ملودرامی اصلاً با مدرنیسم بیگانه نیست؛ برعکس برای پروژه‌ی مدرنیستی در سینما، کاملاً مناسب است و یکی از منابع انرژی روایات مدرن است، حتی اگر فیلم‌های مدرن به‌طور کامل از ابزار ملودرام استفاده نکنند. ملودرام عموماً با داستان‌هایی که واکنش‌های عاطفی شدیدی را در تماشاگر برمی‌انگیزند، یکی دانسته می‌شود. این شدت عاطفی نتیجه‌ی طرح روایی خاصی است. ملودرام فرمی نمایشی است که در آن کشمکش بین نیروهای قیاس‌ناپذیر پدیدار می‌گردد؛ جایی که انسانی تنها با نیروهای طبیعت یا جامعه مواجه می‌شود و در مقابل آن‌ها بی‌دفاع است، یا از همان ابتدا به از دست دادن حق محکوم است، یا با معجزه‌ای پیروز می‌شود. این نیرو می‌تواند فیزیکی (بیماری مهلک، حادثه)، اجتماعی (جنگ، فقر، اختلاف طلقاتی) یا روحی (عشق شدید، نفرت کشنده، اعتیاد مرگبار، فساد اخلاقی) باشد. ملودرام به‌عنوان ژانر، در پایان قرن هجدهم ظهور کرد و ژانری نمایشی است که با همراهی موسیقی، صحنه‌هایی عاطفی را به تصویر می‌کشد و با نوعی چرخش مرگبار و غیرقابل پیش‌بینیِ پیرنگ همراه است. فضای مالیخولیایی، عبوس، احساساتی و رقت‌انگیز ملودرام، به‌طور تنگاتنگ با ماهیت روایی آن مرتبط است: انسانی درمانده با نیروهای سرکوبگر جهانِ پیرامون روبه‌رو می‌شود. در ملودرام‌های آغازین، این فضای عاطفی، نقش پیش‌بینی‌کننده‌ی چرخش غیرمنتظره و مرگباری را داشت که نیروی شکست‌ناپذیر خارجی‌ای ایجاد می‌کرد.