برادران/ قَدَر قدرتِ ریشو؛ اتفاقات ناگفتنی

کتاب «برادران» با زیرعنوانِ جان فاستر دالس، آلن دالس و جنگ جهانی پنهان آن‌ها، نوشته‌ی استیون کینزر به همت نشر اختران به چاپ رسیده است. کینزر سرگذشت درخور توجه برادران دالس را به تصویر می‌کشد، برادرانی که بیش از چهار دهه، از شخصیت‌های محوری سیاست خارجی و فعالیت‌های اطلاعاتی امریکا بودند. وی تلاش امریکا برای تغییر دولت در ایران، گواتمالا، ویتنام، کوبا و دیگر کشورها را در این چهار دهه با جزئیاتی مهیج شرح می‌دهد. برادران دالس، یکی مقدس مآب و خودمحق‌پندار و دیگری ولنگار و جذاب، رؤیایی مشترک داشتند: دنیایی به رهبری واشینگتن و کسانی همچون خودشان. آن‌ها بی‌رحمانه به دنبال قدرت و حفظ آن بودند و از آنجا که هیچ اهمیتی به پیامدهای راهبردهایشان نمی‌دادند، چیزی جز شر و فتنه بر جا نگذاشتند؛ سرگذشتی پُر و پیمان که استیون کینزر آن را با شور، بصیرت و ته‌مایه‌ای از خشم نقل می‌کند که درست و بجا هم است. در ۲۴ مارس ۱۹۵۹، که جان فاستر دالِس درگذشت، ملتی در عزای عزیز ازدست‌رفته‌ای به سوگ نشست، سوگی که از زمان مرگ فرانکلین روزولت در چهارده سال پیش از آن سابقه نداشت. هزاران تن در بیرون کلیسای جامع واشینگتن صف بستند تا از کنار میزی که تابوت وی بر آن گذاشته شده بود رد شوند و به او ادای احترام کنند. دو ماه بعد، آیزنهاور فرمانی را امضا کرد که طبق آن، در بزرگداشت این چهره‌ی والا مقام، فرودگاه بسیار بزرگ جدیدی که در چنتیلی ویرجینیا ساخته می‌شد به نام او در فرودگاه بین‌المللی دالس نام‌گذاری شود؛ اما این شور و شوق وقتی فرو نشست که آیزنهاور در ۱۹۶۱، کاخ سفید را ترک کرد. رئیس‌جمهور جدید، جان اف. کندی نمی‌خواست نام یک ستیزه‌جوی خشن جنگ سرد روی بنای فوق مدرن امریکایی آینده گذاشته شود؛ اما راه این را هم باز گذاشت که یکی از پایانه‌های فرودگاه به نام دالس شود. این اقدام کندی طرفداران دالِس را به تکاپو واداشت. یکی از آن‌ها برادر او، آلن، بود که نزدیک به یک دهه سی آی ای را اداره کرده بود. فشار بر کندی افزایش یافت و او از موضعش کوتاه آمد. سرانجام، در ۱۷ نوامبر ۱۹۶۲، کندی، در حضور آیزنهاور و آلن دالس، رسماً فرودگاه بین‌المللی دالس را افتتاح کرد. جان فاستر دالس، به نوشته‌ی یک زندگینامه‌نویس، وزیر خارجه‌ای قدرتمند و سرسخت بود که دولت‌های عضو جامعه‌ی جهانی، که با افتخار خود را جهانِ آزاد می‌نامیدند، جرئت نمی‌کردند هیچ تصمیم بین‌المللی مهمی را بدون تأیید و موافقت وی بگیرند. زندگینامه‌نویس دیگری برادر وی، آلن، را «بهترین مدمور اطلاعاتی که تاکنون وجود داشته است» خوانده است. سرگذشت این دو برادر برای امروز، آموزه‌های بی‌شماری دارد. از استثنایی‌پنداری امریکاییان می‌گوید؛ دیدگاهی که بر آن است ایالات متحده ذاتاً اخلاقی‌تر و آینده‌نگرتر از دیگر کشورهاست و ممکن است به‌گونه‌ای رفتار کند که دیگران نمی‌کنند. این داستان همچنین به این باور می‌پردازد که ایالات متحده به دلیل قدرت زیاد خود، نه فقط می‌تواند دولت‌ها را سرنگون کند، بلکه می‌تواند مسیر تاریخ را نیز هدایت نماید. برادران دالس به این باورهای پذیرفته‌شده دو فقره‌ی دیگر را نیز افزودند که طی سال‌های متمادی در درونشان پرورده شده بود: یکی مسیحیت تبشیری بود. مسیحیت تبشیری به مؤمنان می‌گوید که آن‌ها حقایق ابدی را می‌دانند و وظیفه دارند دورماندگان از روشنایی را به راه راست هدایت کنند. به موازات آن تفکر این فرض وجود داشت که حفظ حقوق شرکت‌های بزرگ امریکایی برای آزادی فعالیت در همه‌ی جهان، برای همه خوب است. داستان برادران دالس داستان امریکاست و بر آن است که تاریخ معاصر ایالات متحده و جهان را روشن سازد و به توضیح آن کمک کند. از استیون کینزر پیش‌تر کتاب خواندنیِ «همه مردان شاه» با استقبال خوبی مواجه شده بود.

استیون کینزر

قسمتی از کتاب برادران: جاسوسان کهنه‌کار معمولاً محتاط هستند، اما آلن دالس دو دولت را به فاصله‌ی ده ماه برانداخته بود و لزومی به انکار آن نمی‌دید. در تابستان ۱۹۵۴ وی دو خبرنگار ساتردی ایونینگ پُست را به‌طور خصوصی دعوت کرد، و از طریق آن‌ها گزارشی از نخستین سال فعالیت‌های خود در این کار را به جهان عرضه کرد که به‌صورت جستاری در سه بخش تحت عنوان اقدامات اسرارآمیز سی آی ای منتشر شد. در صفحه‌ی آغازینِ گزارش، در زیر عکس بزرگی از آلن این عبارت آمده است: پُست گزارش منحصر به فرد خود را درباره‌ی سازمان خاموش -اداره‌ی فوق سری اطلاعات مرکزی- منتشر می‌کند. اینجا، برای نخستین‌بار روش‌ها، چگونگی یافتن مأموران و پول،‌ و دستاوردهای آن -در گواتمالا، ایران و پشت پرده‌ی آهنین- افشا می‌شود. در این جستارها گزارش می‌شد که عوامل سیا در اروپای شرقی اعتصابات، مین‌گذاری در خطوط ریلی و انفجار پل‌ها را دامن می‌زدند. شگفت‌آورتر این که به‌روشنی گفته می‌شد که سیا عامل براندازی‌های آربنز و مصدق بود. گزارشگران که احتمالاً دیدگاه‌های آلن را بازتاب می‌دادند، نوشته بودند که آربنز به این دلیل برکنار شد که یک عروسک برساخته‌ی کمونیسم بود و در زدن خسارت بی‌امان به مردم گواتمالا دخالت داشت، و اینکه اگر در قدرت مانده بود، ممکن بود که ما وادار به اعزام تفنگدار برای تقویت آبراه پاناما و نجات امریکای لاتین شویم. در ادامه‌ی آن گزارش‌ها آمده بود: دیگر پیروزی سیا سرنگونی موفقیت‌آمیز محمد مصدق پیر و دیکتاتورمنش و باز گرداندن دوست این کشور، محمدرضاشاه پهلوی بود. وجود دستی یاریگر در نجات کشورهایی همچون گواتمالا یا ایران از دام کمونیسم ارزش چند برابر شدن بودجه‌ی سیا را دارد. دل‌نازکان خوششان بیاید یا نیاید، ایالات متحده باید بفهمد که در آن تاریکخانه‌های جهان که براندازی ما توسط کمونیست‌ها برنامه‌ریزی می‌شود چه می‌گذرد. در حالی که آلن سرگرم و سرخوش از این تبلیغات بود، تایم فاستر را به عنوان مرد سال برگزید و عکس او را در روی جلد نخستین شماره‌ی سال ۱۹۵۵ خود قرار داد. وی گزینه‌ی مناسبی بود. کمتر کسی جدی‌تر از او با کمونیسم می‌جنگید و وانمود می‌شد که دست‌کم بقای بشریت به نتیجه‌ی آن جنگ بستگی داشته است. شرح تایم هم درباره‌ی نقش مقدر امریکا در جهان و هم درباره‌ی نقش یک فرد به اندازه چاپلوسانه و خودستایانه بود؛ فاستر را یک میسیونر عمل‌گرای سیاست‌های مسیحی نامید که به امریکایی‌ها حسی از اعتماد راسخ به اقتصاد امریکا و سرمایه‌داری پویا به‌سان یک راهِ زندگی اقتصادی می‌بخشید. برادران را شهریار خواجیان ترجمه کرده و کتاب حاضر در ۵۱۶ صفحه رقعی با جلد نرم و قیمت ۸۰ هزار تومان چاپ و عرضه شده است.